Năm 710 , kinh đô nước Nhật  cố định lần đầu tiên  ở Nara , vùng đồng bằng phì nhiêu  ở  bề đáy bán đảo  Ise  và gần  cuối phía Đông Biển Nội địa Nhật.  Thuở ban đầu của vương quốc  Yamato,  Nhật không có một kinh đô duy nhất . Mỗi hoàng đế nối tiếp nhau  đều quen cai trị  từ dinh trang  mình, vì tiện lợi và  cốt để tránh  ô nhiễm lễ nghi   liên quan đến   tiên đế vừa chết , theo đức tin Thần Đạo. Học thuyết Phật giáo và Khổng giáo  khiến việc di chuyễn  hoàng cung không còn cần thiết nữa. Việc tạo ra đời sống triều đình và kiến trúc tôn giáo cũng làm cho  di chuyễn không thực hiện được. Cố định  trung tâm chánh quyền  dẫn Nhật tới thời Kỳ Nara . Lưu ý là  bảng niên đại Nhật , khác với sắp xếp niên đại Tàu và nhiều quốc gia khác là không tính theo  triều đại  mà  theo thời kỳ: tên gọi thời kỳ là tên vị trí địa lý quyền lực tỉ như Nara , Kamakura , Edo.  Chính  vào thời kỳ Nara, văn hóa Tàu và Phật giáo in sâu vào Nhật  đã đâm hoa và  sau đó  sinh trái Nhật,  hoàn toàn địa phương  và  đầy tính chất Nhật.

Đức Phật Miroku Bosatsu

 Phật giáo tiếp tục tăng trưởng và hàng ngũ  kẻ mộ đạo Phật gia tăng , nhất là ở  giới thượng lưu Nhật. Nguyên cớ thật tình tôn giáo  lúc này, pha trộn  tham vọng chánh trị và Phật giáo, thăng trầm  theo  số phận  các đại tộc gia như Soga chẳng hạn . Tôn giáo mới  ăn sâu vào tâm trí Nhật, không còn  tùy thưộc  một  hay hai  thị tộc  nữa.  Triều đình là một kẻ hổ trợ trung thành của Phật giáo và các nhà cải cách Taika đã nói trên, tiếp theo hoàng tử Shotoku, cũng  vững vàng trọng Phật như vậy.  Trong lâu dài, Phật giáo  thực hiện một ảnh hưởng tinh lọc và  văn hiến trên các chiến sĩ  thô bạo  Nhật bổn đương thời. Phật giáo tiết lộ cho họ sức mạnh của chính nhân quân tử  và mở toang những viễn cảnh  về vấn đề đời sống, chết chóc và đau đớn theo những phương cách Thần Đạo không thi hành đươc.  Một thí dụ cụ thể là ảnh hưởng  của hình ảnh Đức Phật Miroku Bosatsu  đến  chùa sư nữ  Chuguji  Nunnery  ở NARA  từ thế kỷ thứ tám. Một trong những  đo lường mức độ  ảnh hưởng gia tăng của Phật giáo ở Nhật là số tu viện , sư , sải  gia tăng . Năm 624  hai năm sau khi hoàng tử Shotoku  mất, Phật giáo du nhập Nhật chánh thức chỉ mới  7 năm , Nhật  đã có  56 chùa tu , 816 tăng lữ, 569 sư cô, sư bà. Năm 692, con số chùa tu là  545  và cúng dường  triều đình lớn lao làm  cho Phật Giáo Nhật có khuynh hướng trở  thành  một quốc giáo.  Tuy nhiên thực sự Phật giáo không đạt tới tình trạng này, vì  các lễ lạc Thần  Đạo tại triều đình  luôn luôn được duy trì : các hoàng đế cũng như giới quý tộc  ủng hộ cả hai thể chế  Thần Đạo và Phật giáo . Ý nghĩa chuyên nhất và sự cần thiết  cố tình lựa chọn   một tôn giáo duy nhất của dân Tây Phương  đặc biệt khiếm diện ở Đông Á.  Đa số dân Tàu , dân Nhật, dân Việt, không thấy gì khó khăn điều hòa đời sống họ  theo ý nghĩa , nhiều  hơn một đức tin, một tôn giáo  cùng một lúc .

Mamnyoshu

Nghệ thuật viết - the art of writing

  giúp cả Thần Đạo lẫn Phật Giáo. Ngay từ thuở ban đầu thời kỳ Nara, các huyền thoại của Thần Đạo cũ được viết  trong   Kojiki( 712 )  và Nihonji hay Nihonshoki ( Sử biên niên Nhật - The Chronicles of Japan, 720 ). Các công trình này trình bày  rỏ rệt  sự phối hợp   của Tàu với các yếu tố địa phương, chất liệu  thuần nhất tinh thần Nhật , nhưng dạng thì pha trộn cả hai. Một dạng văn chương từ thời kỳ Nara là  tập thi phú nổi tiếng tên là Mamnyoshu (  Bộ sưu tập  Hàng Vạn Lá - Collection of a Myriad Leaves ) , có lẽ   do  Tachibana no Moroye ( khoảng 738-756)   , một chức quyền cao cấp   Fugiwara che chở , biên soạn.  Ở thời kỳ sớm này đã có khuynh hướng là lựa chọn yêu chuộng hơn, cách trình bày đề tài  hết sức ngắn gọn  và  chính xác , cũng như   gợi lên một tâm trạng  song song mau lẹ từ Thiên Nhiên , đặc điểm của mọi thi phú Nhật sau đó. Cũng đặc biệt vắng mặt ở Nhật cũng như ở Trung Quốc là những câu thơ  hùng tráng.  Hùng vĩ trong ngôn ngữ và đề tài  là ở các thể văn xuôi lãng mạn quân sự , tỉ như ở  Taiheiki, không phải ở thi phú,  giai đoạn sớm hay giai đoạn chậm gì cũng vậy .

Phật giáo  là yếu tố chủ trì lịch sữ Nhật thời kỳ Nara, không những ở tôn giáo , văn hóa mà còn ở cả  các lảnh vực kinh tế và chánh trị nữa. Thời hoàng đế Shomu trị vì , một  Phật tử cuồng tín gồm luôn cả thời kỳ Tempyo ( 729- 748 ) vang danh về  lịch sử nghệ thuậ , khi một vài tượng Đức Phật nổi tiếng và  từ bi nhất bằng gỗ và kim loại được thực hiện.  Lúc  Shomu trị vì, Phật Giáo  đã đủ vững chắc và tự tín  để  hòa đồng với những đức tin Thần Đạo địa phương. Sư tăng Phật Giáo Gyogi ( 670- 749 ) dạy rằng  các thần linh Thần Đạo  là những  hóa thân - avatars  hay hiển linh  Đức Phật. Tạo ra nền tảng  của Thần Đạo Đôi  ( Dual Shinto ) Ryobu Shinto.  Theo thuyết này, Thần Nữ Mặt Trời Amaterasu  được thờ phụng  tên gọi là Vaicocana, Đức Phật đại vũ trụ  cai quản  thế giới ánh sáng. Chính Gyogy  cũng tự tay thu thập cúng dường dựng  tượng Phật gọi là Vaicocana  hay Daibutsu ( Đại Phật- Great Buddha )  ở thành phố Nara.  Đúc tượng Phật này là một cố gắng vĩ đại và tốn kém  tài nguyên Nhật,  cao 53 bộ Anh ( 15.9 m), nặng 500 tấn  và mạ 500 cân Anh ( 450 kgr )  vàng kim . Đầu và cỗ tượng  hơn 4,2m đúc liền một khối. Tượng Phật này hoàn thành và đặt ở đại sảnh  rộng lớn  chùa- đền thờ Todaiji năm 752.  Bốn năm sau, vài vật tế lễ chùa này  được đem về cất giữ   ở kho tàng Shosoin  gồm nhiều khúc gỗ lớn, hiện nay còn nguyên vẹn , cũng như những bảu vật của riêng  hoàng đế Shomu:  vũ khí, tranh ảnh, nhạc khí, sổ sách ghi chép điền thổ dân cư nguồn gốc Nhật như đồ gốm  công trình kim loại  từ Trung Quốc,  Trung Á  và có thể cả Ba Tư- Persia nữa . Chính trong thời kỳ Nara,  chùa  Horyuji  xây cất năm 607, bị cháy tiêu  được xây cất lại  năm 704 dưới tên là  Kondo hay 
Đại sảnh Vàng kim - Golden Hall ,
một cơ cấu đồ sộ nhưng cân xứng  theo kiến trúc nhà Đường đẹp đẽ nhất, và có lẽ là  chùa xây cất bằng gỗ  xưa nhất  trên thế giới. Tưởng cũng nên biết  chùa loại cổ nhất Việt Nam là chùa Trấn Quốc ,  đời Lý Nam Đế ( Lý Bôn hay Lý Bí 544-  548 )  xây dựng  sát bờ sông Cái tên là  chùa Khai Quốc ( mở nước ) , đời vua Lê Thái tông ( 14340- 1442 ) đổi tên là  chùa An Quốc . Đời vua Lê Kính Tông  ( 1600- 1618) bải sông lở , dân dời chùa vào hòn đảo Cá Vàng  ở giữa Hồ Tây; đến đời vua Lê Huy Tông ( 1580- 1705 ) mới đổi thành tên thành chùa Trấn Quốc . Chùa có lối kiến trúc độc đáo  khác với nhiều chùa Việt Nam, phía trước là nhà bái đường, rồi đến nhà Tam Bảo, phía sau mới là hai dãy hành lang thập điện  và gác chuông. Trong chùa có một số tượng đẹp, đáng chú ý nhất là  pho tượng Đức Thích Ca nhập Niết Bàn bằng gỗ thếp vàng.

Todai-ji temple ở Nara

Chính sự  kiện Phật giáo phát triễn mạnh mẽ thời kỳ Nara đã gây ra nhiều chống đối  lớn lao cho rằng  tăng lữ Phật giáo quá uy vũ  và ảnh hưởng quá xá trên hoàng đế và trên những gì được bắt đầu trở thành tôn quý dưới danh nghĩa chánh sách quốc gia Nhật . Phản ứng chống lại các tu viện  vượt nhanh  vào thập niên 760, khi một tu sĩ Phật giáo  Dokyo  cố gắng làm  nữ hoàng Koken  yêu mến mình  bằng  giải thích tâng bốc, nịnh bợ các cơn mộng và điềm báo trước. Dù đại tộc Fuyiwara muốn hất cẳng ông, Dokyo đã trở nên  người tâm phúc, đại pháp quan và có lẽ tình nhân của Koken. Nhưng năm 770, nữ hoàng Koken chết và uy quyền của Dokyo mất hết ngay.

 

                 

Hoàng Đế Kammu

Thời kỳ Đầu Heian  ngắn ngủi  có đặc điểm là  Trung ương giảm bớt quyền kiểm soát  các lảnh thổ mới ở phía Đông và phía Bắc và những phát triễn mới của Phật giáo. Lúc mới  lên ngôi hoàng đế, Kammu đã phải đương đầu với sự thiết lập hai kinh đô kế tiếp nhau, nhưng vẫn phải  lo âu đến  những vấn đề cấp bách, vì sự chuyễn động của tộc dân Ainu  ở miền Bắc Nhật. Những ruộng  lúa tốt đẹp của đồng bằng  Kanto, dần dần  bị dân giang hồ tứ chiến Nhật chiếm, khi họ  tiến về Đông rồi về Bắc. Một mặt họ phải làm ruộng , mặt khác họ  chống cự , vì  cuộc tiến tới của họ bị tộc dân Ainu tranh chấp . Ainu đã chiếm cứ các lảnh thổ này từ thời tân thạch, thời kỳ đồ đá mới-neolithic . Những chiến công  của dân Nhật miền Đông thời Nhật ban sơ , đã được ca tụng nhiều và họ cũng bị động viên  thường xuyên  đi chinh chiến ở Cao Ly ( Triều Tiên ) từ thế kỷ thứ  tư đến thế kỷ thứ sáu. Năm 663, quân đội Nhật thất trận ở Triều Tiên và vương triều đồng minh Paikche bị vương triều Silla và nhà Đường phá tan.  Dù cho Ainu có kháng cự, đa số dân Ainu  sinh sống hòa bình  cùng kẻ mới đến.  Định hướng lan tràn  loại chánh quyền kiểu Tàu, thu nhận ở Cải Cách  Taika, không nuôi nấng  tinh thần chiến đấu  binh sĩ hay tướng tá . Hệ thống dân quân  làm các binh sĩ thiếu kỷ xảo, tinh thần chiến đấu thấp hèn  và các cấp chỉ huy là đồ kiểng  hơn là tướng tá.

                        Vào lúc này, các năm 805và 806, 12 năm sau khi thành lập Heian,  một sự cố cặp đôi xảy ra, đem lại một phát triễn đáng kể  cho Phật giáo ở Nhật, nhưng không  giải thoát  kinh đô mới khỏi  những căng thẳng chánh trị do tôn giáo đưa tới  như ở Nara.  Đó là 2 năm, hai nhà sư học giả nổi bật Saicho và Kukai, đạt quyền uy tột đỉnh, trở về Nhật sau một thời gian học hỏi ở Trung Quốc. Saicho ( sau đó được tôn danh là Dengyi Daichi ). Chùa tu viện Enryakuji của Saicho, thiết lập trước cả kinh đô Heian, tự tạo một thanh thế lớn, vì chùa được sử dụng để bảo vệ kinh đô khỏi những ảnh hưởng thâm hiểm đến từ Quỷ Môn Quan ( Ngõ Quỷ - Demon Entrance), hướng Tây Bắc thiếu may mắn.  Hơn nữa, vài thần Thần Đạo  được thờ  như thể thần núi.  Không muốn làm phật lòng  đức tin Thần Đạo, đặc biệt ở vùng Yamato , Saicho đến sùng bái  một trong những thần này có tên là Sanno- Vua Núi . 
Nhờ vậy Phật giáo Ấn Độ,  Thần Đạo Nhật và Chiêm Tinh Tàu , thảy đều được phần nào bảo vệ , theo tinh thần tu viện  Enryakuji  hiến cho kinh đô .  Khi từ Trung Quốc trở về , Saicho còn đem theo học thuyết môn phái Tendai vào Nhật. Tenđai có nghĩa là “ Thiên lĩnh-Heavenly Platform “ hay cương lĩnh thụ phong.  Môn phái  Tendai có thêm ưu thế, khi Hoàng đế Nhật  cấp cho  môn phái Tendai  quyền thụ phong  các tăng lữ Phật giáo,   như các môn phái cũ ở Nara. Môn phái Tendai cường thịnh  hẳn lên, Cuối thời kỳ ở dãy núi Hiei rải rác có đến 3000  đền thờ, nhà thờ nhỏ, tu viện.

Nhà sư Saiko

Nhà sư Kukai

                            Nhà sư thứ hai trở về Nhật là  Kukai hay Kobo Daishi  đến núi Koya ở vùng Yamato , phía Đông Nam kinh thành.  Ông cải cách thành dạng Nhật  một môn phái quan trọng khác  là Shingon - Thế giới Thật sự.  Môn phái này  cũng trở nên uy vũ  và đối thủ tranh quyền Tendai, có khi làm rối loạn cả vương quốc Nhật .  Một nhà sư học giả khác Ennin ( 793- 864 )   cũng học đạo ở Tràng An từ  các nhà sư Tàu và Ấn Độ , được hoan nghênh khi trở về Nhật, đem kinh điển  và  các vật quí giá thờ phụng bí truyền rồi lan tràn khắp Nhật . Ông cũng đựợc vua phong làm Daishi như Saicho và Kukai.

                           Phần lớn  thời kỳ  Heian  do đại tộc  Fugiwara chủ trì. Ảnh hưởng của dòng họ này bắt đầu trước cả thiết lập kinh đô Nara .  Như đã kể trên chính thiết lập viên dòng họ Fugiwara Kamatari  là khiến trúc sư Cải Cách Taika .  Theo thời gian  và qua nhiều đấu tranh, chi nhánh Hokke  ở phía Bắc đã trỗi dậy thành những lảnh tụ Fugiwara , nhờ trước tiên  kiểm soát điền địa, ruộng đất căn bản liên tục quyền uy chánh trị ở Nhật. Nhưng một phương tiện lớn nhất để  đại tộc Fujiwara  sử dụng  duy trì quyền uy chủ trì  chánh trị   là liên tục kết hôn với đế triều.  Đại tộc Fugiwara  cố thu xếp  để các con gái  họ  trở thành vợ hay nàng hầu, cung phi  các đế vương Nhật kế tiếp nhau;  thật sự không cướp đoạt quyền  nhưng cốt bảo vệ ngôi vàng. Không như Trần thủ Độ lập mưu cho Trần Cảnh lấy Lý Chiêu Hoàng , sau đó  bắt Lý chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh năm 1226, cướp ngôi nhà Lý, lập ra nhà Trần.

Nữ sĩ Murasaki Shikibu

                             Thời kỳ Heian có vài sự kiện lịch sử văn hóa Nhật đáng kể là  khi Michizane, một nhiếp chánh khi hoàng đế còn nhỏ tuổi sessho, lên chức  nhiếp chánh khi hoàng đế đã lớn tuổi kampaku - độc tài dân sự , bị thất sủng  từ chối làm đại sứ sang Tàu, lấy cớ là triều đại nhà Đường đang suy thoái , rồi sắp xếp để  bải bỏ những chuyến  Nhật tham quan  ở Tàu. Vì dân Nhật có cảm tưởng  là đã hấp thu hết mọi điều Tàu có thể cung cấp. Đã đến lúc, Nhật phải tiến tới  hình thành toàn diện văn hóa  riêng cho Nhật, căn cứ trên các tài nguyên  đã nhận được.  

Bi kịch phổ thông Kabuki

 kabuki                         Chiến tranh Gempei  đầu tiên xảy ra tháng 9 năm 1180  ở Ishibashiyama, và trận thứ nhì  vào mùa thu năm  1183.  Một hư cấu  truyện hiệp sĩ vang danh ở Nhât kể ra là chuyện  Yoshinak bị giết  sau khi chống cự mãnh liệt ở cầu Uji , năm 1180. Chiến tranh Gempei giữa các thị tộc  là nguồn chánh cho các tiểu thuyết truyền ký  làm vui thích  nhiều thế hệ cử tọa Nhật ở sân khấu  bi kịch phổ thông- Kabuki  hay ở các bi kịch cỗ điển- No, tạo ra  một lý tưởng dũng cảm và trung thành cho hết thảy mọi dân Nhật.  Ảnh hưởng của lý tưởng này  thấm nhuần suy tư và lịch sử Nhật, kéo dài đến thế kỷ thứ 20. Tình trạng Nhật cận đại , lẽ dĩ nhiên,  thay đổi mau lẹ theo phát triễn kỷ thuật. Nhưng ít nhất , mãi đến gần đây, những tên tuổi  nổi tiếng thời Trung Cỗ Nhật có lẽ  đã  hiện diện thân thiết hơn trong trí óc dân Nhật, còn  hơn cả những tên tuổi tương tự ở trí óc dân Tây Phương hiện đại như Philippe II  của Pháp , Frederic  Barbarossa, HenryII của Anh Quốc ,  Eleanor  of Aquitaine , Richard I  Coeur -de -Lion ( vua nước Anh  từ 1189 đến  1199, khi chiến tranh Gempei vừa chấm dứt ), Saladin ( kẻ chống đối  vua này  thời  Thập Tự chinh- Crusade thứ III ) và Walther von der Vogeldweide ở Đức . 

Zen

                       Đối với các chiến sĩ thời Trung Cỗ Nhật, đạo Zen - Thiền

( tiếng Tàu là Ch’an )  là đức tin  tôn giáo  phổ thông nhất. Zen căn cứ  trên thủ lệ  Phật giáo Ấn Độ thuở ban đầu  tìm sự giải thoát  trong mặc niệm. Nhưng ở Trung Quốc, Thiền hòa lẫn với nhận thức  Lão giáo  trên cá nhân , độc lập, hòa đồng với  thiên nhiên và trật tự, làm ra môn phái Thiền -  Ch’an.  Nhà sư Eisai du nhập môn phái Rizai đạo Thiền  đến Kamakura, bản doanh của Yorimoto năm 1191, khi Yorimoto còn sống. Đệ tử  của Eisai là Dogen  du nhập thêm một môn phái Zen khác  môn phái Soto, năm 1227.  Cả hai môn phái Zen này còn thịnh hành ngày nay  ở Nhật .

Samurai

                          Tinh thần hiệp sĩ - chivalry của chiến sĩ Nhật thường được liên kết  với qui tắc danh dự hiệp sĩ  Trung Cỗ Tây Phương . Điểm khác biệt lớn nhất  là  phẩm giá hiệp sĩ cho phụ nữ, không bao giờ có  ở qui tắc Nhật cho đàn bà  và những kẻ yếu đuối.  Đông Phương Trung Cỗ Nhật  không biết ca tụng tình yêu  và  thờ phụng  tính trạng phụ nữ .  Chính ngay ý tưởng nghiêng về nữ giới  sẽ là một cú sốc lớn  cho dân Nhật. Động cơ những cư xử  dũng cảm và chịu đựng nhẫn nại không tưởng tượng nổi của hiệp sĩ Nhật  có 2 nguồn : từ kiêu hảnh và danh dự và từ trung thành cho một lảnh chúa , còn trên trung thành  đối với hoàng đế hay đối với tôn giáo. Hiệp sĩ Nhật  thiếu  khả năng của hiệp sĩ Trung Cỗ Tây Phương, nói lên  sức chiến đấu cho một chính nghĩa lý tưởng.

 

                        Đối chiếu với sử Việt Nam chiến tranh Gempei  giữa các “sứ quân “ xảy ra sau  cả thời  Đinh Bộ Lĩnh ( 924- 979 ) dẹp loạn 12 sứ quân, lên ngôi vua năm 968, đặt tên nước là Đại Cồ Việt, đóng đô ở Hoa Lư , thuộc tỉnh Ninh Bình ngày nay. Sau  khi vua Đinh Tiên Hoàng bị Đổ Thích ám sát, Lê Hoàn ( 941- 1005 ), lên ngôi vua năm 980, đánh  thắng quân nhà Tống xâm lăng, ở trận  đường thủy Bạch Đằng và  ở  trân đường bộ Ải Chi Lăng, chăm lo xây dựng và bảo vệ  đất nước; đối nội chống cát cứ địa phương xây dựng “ hạ tầng kinh tế “ , chánh trị thống nhất ; đối ngoại  nhu thuận nhưng cương quyết.  Thời nhà  Lý , sau khi Lý Công Uẩn ( 974- 1028 ) , quê ở tỉnh Bắc Ninh cũ, con nuôi của thiền sư Lý khánh Vân , em Thiền sư Vạn Hạnh ( có truyền thuyết cho ông là con của Vạn Hạnh ? ) lên ngôi vua năm  1010,  dời đô qua Thăng Long ( Hà Nột ngày nay )  là con đẻ hay con tinh thần của các vị cao tăng xuất sắc , thực sự là con ưu tú của  trung tâm kinh tế Cổ Pháp  - văn hóa Lục Tổ Phật giáo Việt Nam thế kỷ thứ 10. Nhà Lý là thời Phật giáo cường thịnh nhất ở Việt Nam .       

 

Minamoto Yorimoto

Sau khi thắng trận  Dan-no- ura năm  1185 , Minamoto Yorimoto hiển nhiên làm chủ nước Nhật. Ông đạt địa vị này  sau một kế họach lâu dài  và suy nghĩ cặn kẻ, luôn luôn cũng cố địa vị ông trên phương diện chánh trị , nhưng lại trao quyền hành quân cho người khác , tỉ như cho Yoshitsune, có  tài hành quân hơn ông .  Tuy nhiên địa vị của ông vẫn còn  ảo hơn là thực. Ông cố tâm làm cho mình không còn bị tấn công được nữa bằng các biện pháp hành chánh họa kiểu can đảm và đơn giản,  kềm theo vài vụ ám sát thận trọng.  Uy quyền của Yorimoto căn  cứ trên giới chiến sĩ mới . Ông đắn đo thiết lập  và duy trì  trật tự ưu đải này . Cương vị vỏ sĩ samurai được định nghĩa và điều hòa, và không một ai có thể khẳng định  địa vị - thân thế này,  nếu không  có phép của Yorimoto. Samurai thường là chiến sĩ cỡi ngựa mặc áo giáp khắp người  và có cờ  mang theo  huy hiệu mình. Lẽ dĩ nhiên là có nhiều loại chiến sĩ - chinh phu khác , không có thân thế samurai, đi bộ chiến đấu và mặc áo giáp mỏng. Một giới nhỏ hơn và được ưu đải hơn là go- kenin hay “gia tộc đánh kính trọng”.  Phải là  thân thế samurai trước rồi mới được  gia nhập go- kenin, nhưng thật ra  hai loại nguồn gốc khác nhau: samurai xuất thân từ hàng ngũ quân sự , còn go-kenin là  liên hệ thái ấp, phong kiến .

            Ba bộ phận trung ương chánh quyền Kamakura là  Samurai -dokoro ,  Mandokoro  và  Monchujo. Samurai - dokoro ( “ phòng Dịch vụ hay phòng  Trật tự “) ,  thường được dịch là Ban  Tùy Tùng-  Người Hầu ( Board of Retainers ) . Ban này  lo mọi việc làm nhiệm vụ quân sự, thưởng phạt các chiến sĩ; nhưng sau đó  nới rộng quyền uy đến những lĩnh vực lớn rộng hơn, lưu tâm đến đời sống riêng tư  của binh sĩ, hôn nhân của họ , bạn bè, tiêu khiển, tóm lại những gì liên quan đến  lòng trung thành tối hậu đến cấp trên.Thời chiến tranh, Samurai-dokoro đảm trách chức vụ của Bộ Tổng Tham Mưu. Mandokoro hay Hội đồng - Council, cấp cao nhất làm chánh sách cho nền cai trị của Yoritomo.  Đứng đầu Mandokoro là một giám đốc hay Shikken. Sau năm 1203,  Hojo Tokimasa  giữ chức vụ này  và trở thành cha truyền con nối cho dòng họ ông. Bộ phận thứ ba là Monchujo  hay Ủy Ban Điều tra - Board of Inquiry .  Bộ phận tòa án này là  tòa án kháng cáo cuối cùng , quản trị  luật nhà Minamoto.  Thoạt tiên giới hạn  vào gia tộc Minamoto  và các  tùy tùng, nhưng vì luật này là luật duy nhất của đất nước Nhật đương thời, giải quyết mọi tranh tụng khắp xứ , ngay cả các nhà quí phái  từ kinh đô, cũng khởi sự đến Kamakura xin xét xử . Năm 1190,  Yoritomo  được phong chức tước danh dự cao nhất là Nairan . Nhưng chức vụ ông khao khát  là Shogun - Mạc Phủ hay Thống chế chỉ huy Quân sự ( Tướng Quân ) Suprême Military Commander, chỉ huy  mọi lực lượng quân đội  dưới danh nghĩa của hoàng đế Nhật.  Nhưng Go- Shirakawa  không muốn phong chức này cho ông . Mãi đến năm 1192 Go- Shirakawa chết, hoàng đế vừa ẩn dật Go- Toba  mới phong cho Yorimoto chức Shogun.

 

            Thật ra chức Mạc Phủ ,Tướng Quân-  Shogun đã có từ  thời chiến tranh xâm chiếm chống tộc dân Ainu. Hoàng đế Nhật  phong chức vị này cho một tướng đặc biệt , giới hạn trong một thời gian thôi. Tuy nhiên, Yoritomo lại xem chức vị này  là quyền  cho ông và các tử tôn ông  vĩnh viễn  để cai trị  Nhật, dưới danh nghĩa của hoàng đế .  Chánh phủ ông và các  con cháu kế tiếp  được xem là  bakufu - chánh quyền lều chỏng  lính “Tent government” hay chánh quyền quân sự. Sau khi Yoritomo chết năm  1199,  uy quyền  Shogun -Mạc Phủ không  còn nằm lâu dài trong tay  gia đình ông  nữa,  mà lọt vào tay gia đình Hojo,  trước tiên là  Tokimasa,  cha vợ Yoritomo, rồi đến  con Tokimasa là  Yoshitoki , và cháu là Yasutoki. Các ông họ Hojo này không thật sự là shogun , nhưng họ thật sự nắm quyền hành, nhờ giữ chức  shikken- giám đốc Hội Đồng Mandokoro,  Hojo Tokimasa dành được năm  1203.  Lúc  này,  chức vụ Shogun   trở thành hư vị, thường do một hoàng tử  máu mũ hoàng đế nắm giữ.  Thế nhưng  dòng họ Hojo đã  trung thành cũng cố địa vị,  dù họ khởi sự bằng bạo lực và  đã cống hiến cho Nhật bổn  gần một trăm năm tương đối yên tĩnh. Một điều dị thường lạ lùng  trổi dậy ở  chánh phủ Nhật  là một hệ thống cai trị gián tiếp  phức tạp  không tìm thấy ở bất cứ nơi nào trên thế giới .  Ở Kyoto, hoàng đế  trên danh nghĩa,  nhường quyền cho một nhiếp chánh  Fujiwara. Nhiếp chánh này lại nhường quyền  cho một  hoàng đế đi tu hay ẩn dật . Nhưng hoàng đế lại không  thực sự nắm quyền  mà trao lại trước hết  cho một shogun quân sự mạnh mẽ; rồi thì lại do một nhiếp chánh  dòng họ Hojo ở Kamakura  thực sự cầm quyền dưới danh nghĩa của Shogun .

 

           Suốt thế thứ 13 còn lại , các nhiếp chánh Hojo  duy trì được hòa bình nội địa. Chính họ  cũng nêu gương  sống thanh đạm , căn cơ và  thi hành trung thành  chức vụ .  Thế nhưng vào quý thư tư thế kỷ này , một đe dọa lớn xảy ra ở nước ngoài. Triều Tiên không đủ mạnh   và Trung Quốc cũng không  đủ tham vọng tấn công Nhật bổn. Nhưng dân Mông Cỗ là một  điều khác hẳn , vì nhiệt tâm không nguôi Mông Cỗ chinh  phục thật là không bờ bến.  Triều Nguyên- Yuan hay Mông Cỗ  chiếm lĩnh  toàn thể Trung Quốc năm  1280, Sau khi đánh bại nhà Nam Tống -  Southern Sung  và  nhà Nguyên  theo lịch sữ Tàu trị vì ở Trung Quốc  từ năm  1280 đến năm  1368 . Thật sự  Mông Cỗ  đã chiếm miền Bắc nước Tàu khoảng năm 1230 .  Hốt Tất Liệt - Khubilai, Đại Hãn Mông Cỗ   đã thiết lập kinh  đô ở Bắc Kinh ( Bắc Bình ngày nay ) năm 1264.  Triều Tiên không chống nổi và bị  Mông Cỗ chiếm đóng. Năm 1268,  Hốt tất Liệt  gửi  một sứ giả sang Nhật đòi Nhật phải thần phục. Triều đình Nhật muốn điều đình , nhưng  Hojo Tokimune  và hội đồng Quốc gia quyến định chống cự và  gửi trả phái đoàn sứ giả về Tàu , không trả lời và không biết đến. Tướng già kinh nghiệm 60 tuổi Hojo Masamura được cử đảm trách công cuộc phòng thủ. . Một sứ giả Mông Cỗ khác  bị đuổi cổ khỏi Nhật năm 1272: đúng là một tuyên chiến.  Mông Cỗ tấn công năm 1274  dùng một lực lượng gồm  25000 quân Mông và  quân Triều Tiên, đổ bộ ở Vịnh  Hakata , phía Bắc Kyushu. Quân Mông  là một kẻ thù đáng kinh sợ  và có ưu điểm là quân thành thạo  về cách sử dụng  kỵ binh đông đảo cùng  máy phóng - catapults  phóng “ bom” lữa.  Nhưng quân Mông không có đủ chỗ để  hành quân . Quân Nhật một lòng dạ nhiệt tình  bảo vệ xứ sở ,sử dụng kiếm - cung hửu hiệu đến nổi bẻ gãy được cuộc tấn công của quân Mông ít nhất là một phần nào  trận đánh nhau lần thứ nhất .Đêm đến,  quân Nhật rút lui vài dặm Anh sâu vào nội địa  và núp sau các lũy đê  đã dựng lên làm công sự phòng thủ trước đó.  Giông tố đang nổi lên  và các hướng dẫn viên Triều Tiên khuyến cáo là nên lên thuyền bỏ về,  nếu không các  thuyền binh sẽ bị nằm dưới gió.  Vì một lý do nào đó, các chỉ huy Mông  lo sợ Nhật tấn công trong cơn mưa gió , dù rằng quân Nhật  thật tình đã mõi mệt không còn sức tấn công nữa.  May mắn cho quân Nhật là quân Mông quyết  định  rút lui chỉ sau một ngày  đánh nhau. Bảo tố sau đó đã đánh đắm  nhiều thuyền binh Mông và  nhiều binh sĩ  chết chìm .           

 

             Năm 1281, Mông Cỗ  lại tấn công Nhật lần thứ hai, quyết định hơn  lần trước,   tập trung 140 000 binh lính , trong số này có khoảng 100 000  người từ các tỉnh miền Nam Trung Quốc, Mông Cỗ vừa mới chinh phục xong.  Quân Hoa Nam này không có lòng dạ  đánh nhau dưới danh nghĩa của Mông Cỗ.  Quân xâm lăng  đổ bộ nhiều lần dọc bờ biển  Kyushu , đặc biệt ở Vịnh Hakata.  Nhưng nơi này Nhật đã xây đắp xong lũy tường đá  ngăn cản Mông Cỗ dùng kỵ binh sở trường.  Các chiến sĩ Nhật anh dũng chống cự và chận đứng quân Mông Cỗ  hai tháng và  không cho quân Mông Cỗ nới rộng đầu cầu bờ biển .  Trong khi đó , thuyền chiến Nhật  nhỏ hơn  nhưng dễ dàng điều động hơn đánh thiệt hại nặng các thuyền binh Mông Cỗ   ở vùng vịnh biển eo hẹp .  Hai ngày 15 và 16 tháng 8 năm 1281 , đem đến giải thoát cho Nhật .  Một trận bảo lớn  gió thổi trên 120 dặm Anh, làm hư hại nặng hơn nữa đoàn chiến thuyền Mông Cỗ.   Phần lớn binh lính Mông Cỗ và Hoa Nam  để lại trên bờ  biến thành mồi ngon cho các kiếm Nhật hoan hỉ. Nhật ca tụng bảo tố này là một  câu trả lời cho  cầu nguyện  gọi là  Thần Phong - Wind of the Gods , kamikaze .  Bakufu duy trì  chiến lũy Kyushu hơn 20 năm nữa, nhưng sau cuộc thất bại này , Mông Cỗ không bao giờ trở lại tấn công Nhật bổn .                

 

          Khác với ở Việt Nam,  giặc Mông Cỗ  xâm lăng 3 lần, trong thế kỷ thứ 13  bị đánh bại nảo  nề các năm 1258 , 1285 và 1288. Lần thứ nhất vào tháng giêng 1258 , trước cuộc tấn công vào Nhật 16 năm . Bấy giờ , Hốt Tất Liệt  đang tiến hành  cuộc chiến tranh xâm chiếm Trung Quốc . Bên cạnh những đạo quân ồ ạt đánh vào đất Tống, một đạo quân  khoảng 40 000 người, gồm kỵ binh Mông Cỗ  và binh lính người Tráng - Choang hay Thoán  Vân Nam ( và Quảng Tây ? )  do tướng  Ngột Lương Hợp Thai - Uryangquadai  chỉ huy  từ Vân Nam   đánh xuống Đại Việt. Vua Trần Thái Tông ( Trần Cảnh ) đã đem quân  lên chặn giặc  ở Bình Lệ Nguyên bên sông Cà Lồ . Thế mạnh giặc ban đầu khiến quân ta phải rút lui để bảo toàn lực lượng. Sau đó bỏ luôn Thăng Long lại phía sau , nhưng triều đình và quân dân không nao núng . Giặc đóng ở Thăng Long trong một thành trống , khốn đốn vì thiếu lương thực.  Ngày 29 -1- 1258 , vua Trần Thái Tông  đem binh thuyền ngược sông Hồng, đánh bật quân địch khỏi  kinh thành, giặc phải chạy theo đường cũ về Vân Nam . Cuộc xâm lăng thứ hai xảy ra  cuối năm 1284 , do Thoát Hoan - Togan , con trai Hốt Tất Liệt và A Lý Hải Nha - Ariquaya chỉ huy ,  bị Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn và quan binh nhà Trần  tiêu diệt  ở các trận Tây Kết , Hàm Tử ,  Chương Dương , Vạn Kiếp . Xâm lăng lần thứ ba cuối năm 1287 ,  đoàn thuyền Mông Cỗ chuyễn lương  bị đánh   bại ở  vùng đảo Vân Đồn, đoàn thuyền chiến của Ô Mã Nhi- Omar bị mai phục đánh tan ở sông Bạch Đằng  ngày 9-4 - 1288, tàn quân Thoát Hoan khốn đốn rút chạy ra biên giới bị chận đánh,  đến ngày 19-4 1288  mới  về đến Tư Minh, Trung Quốc .

 

            Theo quan điểm Mông Cỗ , thất bại ở Nhật không lấy gì làm quan trọng cho lắm.  Các hoàng đế Trung Quốc không bao giờ xem các đảo xa khơi này như là một mối đe dọa hay một giá trị đáng kể , chỉ là một danh dự, một cố gắng hoàn tất chinh phục. Thế nhưng chiến thắng  đối với Nhật bổn là một  giải thoát thần diệu.  Đây là một cố tâm xâm lăng  đất Nhật linh thiêng đầu tiên trong lịch sử Nhật và cũng là lần cuối cùng, mãi cho đến  Thế Chiến thứ Hai.  Cho nên không lạ gì  kinh nghiệm chiến thắng này  đã ấn tượng mạnh mẽ lâu dài  trong trí óc dân Nhật và ký ức kamikaze được  tái xuất  để  gọi tên các  cuộc tấn công tự tử của các phi công Nhật. Theo Nhật, chiến thắng đánh bại quân Mông Cỗ  là một trong những trận chiến tranh quyết định của lịch sử thế giới.

Nichiren Shonin (1222-1282)

       Khía cạnh  tôn giáo , thoát khỏi ách Mông Cồ  được nhấn mạnh  trong niềm hân hoan  nhà sư Nichiren ( 1222- 1282 )  tuyên bố  là đã tiên tri cuộc ngoại quốc tấn công coi như thể là một trừng phạt các nhà lảnh đạo Nhật và một khải hoàn tương lai Nhật. Học thuyết  của Nichiren là một phối hợp  giữa các đức tin Phật giáo  với chủ nghĩa  quốc gia dân tộc nhiệt thành.  Cá tính bốc lữa của ông  tuồng như cảm hứng cho  các tín đồ  một  thái độ cuồng tín  để đối phó  khủng hoảng đương thời. Ông tóm tắt trong câu Namumyoho rengekyo - Hoan hô  Luật  Phi thường của Kinh Phật Hoa Sen ( Lotus Sutra ). Ông tỏ ra ít khoan dung  các môn phái khác như các lảnh tụ Phật Giáo lúc đó và chỉ trích chức quyền  đã ủng hộ các  giáo chức giả dối. Ông bị các nhiếp chánh Hojo kết án tử hình,  nhưng thoát khỏi đao phủ khi  một sét đánh  đúng vào đao. Bị đày ra một đảo cô quạnh Biển Nhật, Nichiren đã viết: “chim khóc nhưng không nhỏ nước mắt . Nichiren không khóc, nhưng nước mắt Nichiren không bao giờ khô . “  Nichiren ở Kinh Phật Hoa Sen tự gán mình là một  nhà tiên tri  tương trưng cho lòng yêu mến Phật Giáo  và Nhât Bổn , vì ở tên ông,  nichi - mặt trời  có cả hai nghĩa là  Ánh Sáng của Sự Thật  Và Đất Nuớc Mặt Trời Mọc và ren  là hoa sen.

           Nichiren không phải là giáo chức ( Kinh Phật ) nổi tiếng duy nhất bấy giờ. Chúng ta đã kể ra các môn phái Zen  vào thời kỳ Kamakura. Ảnh hưởng hai nhà sư môn phái Đất Nước Thuần Khiết-  Pure Land là Honen ( 1133 - 1212 ) và Shiran ( 1173- 1262 ) cũng rất lớn.

          Các nhiếp chánh Hojo mất hết quyền uy,  khi vùng Kanto nổi loạn  và lảnh tụ Nitta Yoshida   tiến đánh Kamakura, đánh bại  nhiếp chánh Hojo  cuối cùng một cách bất ngờ  và đốt Kamakura ra tro.  Trong 50 năm,  từ  1136 đến 1392,  có hai dòng muốn tranh nhau ngôi hoàng đế , dòng miền Nam ở một vị trí  ở các núi phía Nam Kyoto,  gọi là Yoshino và dòng Bắc ở Kyoto.  Tướng Ashikaga Takauji thắng trận,  đưa tới thời đại  shogun Ashikaga : phần thứ nhất  đến năm  1392  có tên là Nambokucho - Thời Kỳ Nam Bắc phân tranh ( như Trịnh Nguyễn ở Việt Nam  ? ).

 

              7 -  Thời kỳ  shogun Ashikaga ( Nambokucho 1336-1392, Muromachi 1392- 1572 ) , Thống Nhất Nhật bổn  1534- 1615. 

bình đá thời Muromachi

           Mạc phủ - Tướng quân Ashikaga khác với Yoritomo  là không bao giờ kiểm soát được toàn thể nước Nhật,  chỉ nắm vững được 8 tỉnh miền Đông   Họ phải luôn luôn mặc cả hổ trợ với các đại điền chủ và các lảnh chúa uy vũ. Thời đại dòng họ Ashikaga như vậy  là một thời đại luôn luôn có chiến tranh  với đồng minh  tan rả và tái lập  và trọng tâm  quốc gia  chuyễn xa khỏi kinh đô đến các điền trang  lớn và  các  dinh trang phong kiến.  Không có  một  triều đình tòa án- công lý  mạnh mẽ, trung ương, phong kiến  giúp Yoritomo  cũng cố cai trị, và quyền lực hoàng đế  yếu kém hẳn đi vì chia rẽ  các triều đình Nam , Bắc . Tình trạng xáo trộn ở thời kỳ này thật rỏ rệt  trên sự kiện là kinh đô  Kyoto thay đổi chủ nhân 4 lần từ năm  1353 đến năm 1355.  Sáp nhập  hai triều đình Nam - Bắc  năm 1392  làm ra thời kỳ phụ Ashikaga Muromachi,  lấy tên một quận kinh đô Kyoto .

Nghệ thuật thời Muromachi

Kiến trúc thời Nanbokucho

            Sau khi hai triều đình sáp nhập, trong nữa  thế kỷ 15 không xảy ra  chinh chiến lớn giữa các lảnh chúa địa phương.  Nhưng không thể nói là đã có hòa bình, vì xảy ra nhiều  bạo động điền địa quan trọng. Nông dân bất mãn  lập ra các hội liên minh tên gọi là ikki để tự bảo vệ.  Ikki biến thành một nổi loạn  do một hội tạo ra, vì đói kém năm 1420 và tiếp theo cũng là đói kém và dịch tể năm 1425. Năm 1428, một đạo quân lớn  nông dân nổi loạn đầu tiên tập trung ở gần kinh đô. Những nổi loạn như thế  sau đó xảy ra thường xuyên và nhiều đám đông đổ xô vào các dinh thự, cư xá  phá phách  các tiệm rượu sakê, cầm đồ  và chùa chiền, tất cả những  ai cho vay nợ , mục đích xé bỏ  chứng cớ nợ nần. Chánh quyền bakufu  cố xóa bỏ nợ nhiều lần nhưng không  có hiệu quả  và quyền uy bakufu  trở thành tối thiểu vào năm  1441. Hai năm sau, chính ngay kinh đô cũng bị  dân nổi loạn tấn công. Cố gắng  bi thảm vô ích cuối cùng là cuộc chiến Onin. Các năm 1467- 77,  shogun thứ tám Yoshimasa bị các vấn đề  chánh phủ không giải quyết nổi tràn ngập và thật ra ông ta muốn hưởng thụ nghệ thuật hơn là cai trị. Ông muốn  rút lui ở tuổi 30  và hai dòng họ  hùng cường Hosokawa và Yamana muốn vào chỗ trống này. Tháng 5 năm  1467, hai bên đánh nhau ngay chính ở thành phố Kyoto. Thành quả của nhiều tháng đánh nhau và lữa cháy thật tai hại cho kinh đô đẹp đẻ và  văn minh Kyoto. Năm  1473, cả hai thủ lãnh  Hosokawa và Yamana đều chết. Ouchi, thủ lảnh mới của Yamana rút lui khỏi Kyoto và đầu hàng Shogun.

 

            Thời kỳ  phân tán phong kiến  dưới quyền  Ashikaga trùng với thời gian kinh tế Nhật phong kiến phát triễn mạnh . Thời phong kiến thứ nhất dưới quyền  Yoritomo thời kỳ  Kamakura,  rồi đến  thời các nhà nhiếp chánh Hojo  đã thấy  chuyễn động hàng hóa và dân gian  nhiều hơn hẳn thời Nara ban sơ vào thế kỷ thứ 8 và  và bắt đầu Heinan  vào thế kỷ thứ 9. Thời kỳ Kamakura  khéo léo kỷ thuật đã làm lan tràn  chế tạo đồ gốm , giấy  và đúc sắt. Taira Tadamori  và Kiyomori cũng đã để ý tới giao thương với Trung Quốc và đã đề xướng  dịch vụ này bằng cách  ra công cải thiện  các  tiện nghi ở các hải cảng  Biển Nội Địa Nhật.  Nhưng  tăng thêm giàu có và  đời sống dân gian , nổi bật nhất là  vào thời kỳ  Ashikaga. Một sự kiện  đủ chứng tỏ điều này ; năng xuất nông nghiệp tăng  hai ba lần hơn  tại nhiều nơi trong nước, nhờ cải tiến các phương pháp canh tác  và  tổ chức thành các đơn vị kinh tế lớn hơn  mới nông trang  phong kiến.  Kinh tế  vẫn tiến triễn , nội địa hay  giao thương với Trung Quốc, dù điều kiện rối loạn. Chiến tranh ở thế kỷ thứ 14 và thế kỷ thứ 15, đã tạo ra  yêu cầu ở nhiều  vùng Nhật xa xôi  và làm giao thông tốt hơn là một  thiết yếu  tại đất lành cũng như trên biển cả . Thủ công nghệ  mở rộng  để thõa mãn đòi hỏi chiến tranh  và khi hòa bình, làm nông cụ hay những đồ xa xỉ  tỉ như tơ sợi, đồ sơn - lacquers  và nhiều đồ khác mà các lảnh chúa  nay đủ sức mua sắm . Cùng lúc , tình trạng rối loạn cũng khiến cho các thương gia  và các thủ công kết hợp nhau để cùng bảo vệ nhau, theo một hệ thống gọi là za hay phường hội - guilds, đã có từ thế kỷ thứ 12 , nay  phát triễn mạnh. Za có nghĩa là một chỗ ngồi bán hàng ở chợ búa, thường liên kết với hội chợ đền thờ - chùa chiền  dưới sự che chở của một thể chế tôn giáo mạnh. Xếp đặt cọng sinh giữa  các tu sĩ và các thương gia  có lợi cho cả đôi bên. Thương gia có lợi trả lệ phí cho chùa  và  khi cần, để  chùa giúp đở  khi họ  thưa kiện lên tòa  hay bakufu  là quyền lợi họ bị xâm phạm. Tài liệu còn ghi rỏ là chùa giúp đở thu hồi nợ .  Chẳng hạn theo thời gian, za bán áo quần bông vải liên kết với đền thờ  Gion , za làm men rượu với  đền thờ Kitano .  Các thủ kho, đồng thời là các chủ tiệm cầm đồ liên kết với thể chế  tôn giáo Enryakuji  ở Núi Hiei , một trong những tu viện mạnh  nhất Nhật bổn.  Những đại  gia cũng đóng vai trò  đỡ đầu tương tự:  Bojo  đỡ đầu các nhà làm giấy,  Kono đỡ đầu  các thủ công  làm vàng lá  và Kuga đỡ đầu  phường hội”  đĩ quý phái - courtesans”. Độc quyền địa phương bán một vài loại đồ đạc là  một đặc điểm của  phường hội Trung Cỗ Âu Châu và yếu tố này cũng thực thi ở Nhật bổn. Cũng có nhiều chứng cớ  tỏ ra là các phường hội họp lại nhau, nhưng chưa bao giờ mạnh như đại phối hợp Liên Hội-Hanseatic League ở Bắc Âu.  Giao thương vói Trung Quốc tỏ ra rất lợi. Nhật nhập cảng sắt, tơ sợi , thuốc men  và các xa xĩ phẩm như sách vỡ, tranh ảnh, đồ thêu ;  xuất cảng đồng và lưu huỳnh  và một vài hàng xa xỉ  Nhật chế tạo giỏi tỉ như quạt, đồ sơn, và khí giới đặc biệt là kiếm và bộ giáo - rìu chiến .  Năm 1483, Nhật bán sang Trung Quốc  37 000 kiếm.  Giao thương Trung  Quốc là do các thương gia, thường cũng là hải  tặc,  giặc cướp biển - pirates, nhưng ranh giới giữa hai nghề này ít khi vạch rỏ ở bất cứ nơi nào trên Cựu Thế giới.  Sau năm 1469, một gia tộc là Ouchi, ngự trị ở miền Tây đảo  lớn nhất Nhật, độc quyền buôn bán với Trung Quốc, mãi cho đến  khi họ bị một chư hầu lật đổ  năm 1557.  Shogun, bakufu thật sự không dính dáng đến thương mãi. Phần lớn thương mãi do các chùa chiền Phật giáo Nhật đảm trách , chứng minh vai trò quan trọng của Phật giáo ở xã hội Nhật.  Nhà sư -chính khách  Muso Soseki, môn phái Zen,  tổ chức một chuyến thuyền  sang Trung Quốc  năm 1342 , dưới sự hổ trợ của  shogun đầu tiên là  Askhikaga Takauji. Tiền lời chuyến này  đã giúp ông  xây dựng đền  chùa  Tenryuji temple. Tu viện Nhật không những  tài trợ các chuyến thương mãi mà còn phát triễn hải cảng nữa. Chẳng hạn, đền chùa Sumiyochi kiểm soát quyền lợi  hải cảng Sakai và tu viện cỗ Kokufuji ở Nara  quyền lợi hải cảng  Hyogo ( nay là Kobê ) . 

 

        Thời kỳ Shogun Ashikaga từ năm 1378 đến năm 1490 được mệnh danh là thời  đại hoàng kim của nghệ thuật Nhật Bổn.  Mạc phủ - tướng quân Ashikaga  có bộ mặt khác hẳn các Mạc phủ Yoritomo và  các nhiếp chánh Hojo. Khi Ashikaga chiếm địa vị chủ trì, trọng tâm quốc sự  một lần nữa chuyễn về  vùng Kyoto. Đời sống văn chương và nghệ thuật  luôn luôn vây quanh triều đình nhưng ít hấp dẫn shogun đầu tiên. Nhưng dòng Shogun Ashikaga  thứ ba Yoshimitsu   trở thành shogun năm  1368 và  shogun thứ tám  Yoshimasa  nhận chức năm 1443 và chết năm 1490,  cả hai đều ham mê  nghệ thuật  và rất hào hiệp bảo trợ nghệ thuật.  Yomimitsu  lãng phi chi tiêu cho các xẩy cất đến nổi gần xài hết ngân khố.  Yoshimasa  nhiều khả năng  và sáng tạo hơn như thể một nhà phê bình  và ân nhân  tinh tế  của kiến trúc, hội họa và bi kịch.  Đương thời, ông là một công cụ chánh yếu  làm thành thời đại được biết là  thời đại nghệ thuật Nhật to lớn nhất.

 

            Bản doanh  của Ashikaga  là ở quận  Muromachi của Kyoto, như chúng ta đã biết và năm 1378, 10 năm sau khi ông lên chức Shogun, Yoshimitsu xây dựng  Hana- no - Gosho ,  Hoa Dinh- Palace of Flowers , có nhiều vườn lộng lẫy. Ông tiếp tục  xây cất một dinh thự  xa hoa làm nhà ẩn dật  tôn giáo, di dưỡng tinh thần ở  Kitayama, dựng lên Đình tạ nổi danh  Kinkaku hay  Đình tạ Vàng Kim -  Golden Pavilion, bị lữa đốt cháy rụi năm  1952  và phục hồi lại y hệt như xưa.

 

Kinkaku

           Ginkaku hay Đình tạ Bạc - Silver Pavilion  , ở  phía Kyoto khác  do Yoshimasa   ủy nhiệm làm một thành phần nơi ông định ẩn dật  Higashiyama. Đất đai xung quanh và các vườn  hoa là những cảnh trí  trầm tư  và hoạt động sáng tạo cho những nhân vật  nổi tiếng  ở  nhiều lảnh vực  nghệ thuật  và bi kịch - Naomi, Geiami, Soami , Kanze  và họa sĩ tài ba Sesshu , vào những năm cuối cùng thế kỷ thứ 15.  Từ ngữ Bạc nhắc đến vài trang trí dự trù chưa bao giờ thực hiện. Đình tạ yên tĩnh và  tự kiềm chế, dựng lên ở rìa một hồ nhỏ,  có đá bước qua suối, tiểu đảo  và cầu  cũng bằng đá do  các lảnh chúa khắp Nhật đem tới. Trên đất là một đền thờ  và gần đó là một  gò đồi  cát trắng  Đắp cao thành hình nón làm ra một nền ngắm trăng, nền vọng nguyệt -  moon viewing  platform. Ngay sau đền là một xây cất nhỏ bốn chiếu- mats  rưỡi ( phòng ốc xưa cũ Nhật do bằng tiêu chuẩn tatami - chiếu đan cỏ khô  6x3  bộ - feet  Nhật ). Đây là phòng ốc trà thất lễ lạc - tea ceremony room Nhật đầu tiên .

Trà Đạo Nhật

Tính chất khiêm tốn và lặng lẽ  của trà thất Nhật đáng bình phẩm thêm.  Ai bước vào trà thất phải để ra ngoài long trọng, tráng lệ và hoàn cảnh thế giới. Vì cửa phòng thấp nên  chỉ vào được  bằng tay và qùi gối thái độ  khiêm nhường, không  được lộ ra kiếm dao các samurai thường đeo. Khi đã vào khách viếng phải cư xữ  hợp nghi thức và dè dặt , nhưng bên trong thoải mái khi  ngắm nghía, phê bình ấm, bình, chén cỗ dùng cho buổi lễ  hay tán thưởng  cách cắm hoa đơn giản  hay một cuộn   sách - giấy treo. Thông thường , khách không  bình phẩm áo kimono  hay  tài khôn khéo của bà chủ  tiệc làm lễ  đơn giản trong thông thạo -  simple in neatness ( simplex  munditiis). Nhưng khách cần chú ý tới  cách bà sử dụng tay và mọi cử chỉ,  khi bà  trình bày  những động cử  phong tục  sửa soạn và dâng mời trà xanh , gạt cả mỗi sủi  bọt con con, tuần tự cho mỗi khách. Những cử động này y hệt  tiến triễn và chòng chành một lối vũ lễ nghi. Cả một phương cách, dù lạ lùng và  tẻ nhạt đối với  dân Tây Phương , nhưng đầy ý nghĩa đối vói mọi dân Nhật. Phối hợp  sự thoát ly ra khỏi mọi lo lắng trên thế giới, thưởng thức nghệ thuật, trò chuyện trí thức, tôn trọng một lề lối phẳng lặng và mến thương hay lễ nghi- mọi điều này trong khung cảnh trầm tư Phật giáo- giúp cho linh hồn Nhật một cảm giác  tươi mát  và hạnh phúc. Một vườn rêu rong phải hiện diện trước mặt một trà thất .

 

Kịch Saragaru

          Shogun  Yoshimitsu  khuyến khích phát triễn bi kịch no, một hình dạng cỗ điển sử dụng  phối hợp các vật liệu khiêu vũ, âm nhạc và thơ thành một loại mới và đặc thù.  Tính chất no cũng giống như tính chất neng Trung Hoa, có nghĩa là một kẻ am hiểu khéo léo.  Các kịch no là những diễn xuất am tường phối hợp thi ca hát, kịch điệu bộ câm - mime,  và vũ điệu chậm kềm theo nhạc  y phục  chi tiết và mặt nạ. Đề tài lây trong vương quốc huyền thoại, lịch sử  và ảo thuật. Một phần biểu diễn no có tên là saragaku  hay “ kịch khỉ - monkey plays “ mộy yếu tố hề  thô tục liên kết với  các lễ nghi sinh đẻ. Sau đó yếu tố hài kịch tồn tại riêng rẻ ở  kịch kyogen ,giữa các khoản nghỉ trình diễn đứng đắn kịch no. Đặc điểm này tương tự  tiến trào song song của bi kịch và hài kịch ở Hy Lạp cỗ. . Ở cả hai ca Nhật và Hy Lạp , hài kịch phụng sự  mục đích nghệ thuật  cống hiến một an ủi nhẹ nhàng, sau khi chức năng tôn giáo của hài kịch đề xướng mẫn đẻ - fertility và đẩy xa các ảnh hưởng ma quỉ, đã bị quên lãng. Ngày nay ở Nhật, kịch no dành cho những kẻ lõi đời, khôn ngoan. Người Nhật trung bình thích xem kịch “ máu  chảy và sét đánh” trực tiếp kabuki hơn.

 

            Thời kỳ  Sengoku-Jidai , thời kỳ đất nước chiến tranh   1534 -1717,   cũng là thời kỳ Nhật Thống Nhất. Vài thống nhất xúc động và trung thành đã luôn luôn có mặt  nuôi nấng bằng huyền thoại quốc gia  và sau đó bằng các lý tưởng Khổng giáo. Phát triễn văn chương và tư duy  ở thời kỳ Heian cũng đã phát sinh  cảm giác thống nhất văn hóa.  Một đôi chút thống nhất chánh trị  cũng đã do Minamoto Yorimoto rèn luyện ra, sau các chiến tranh tộc bộ  ở thế kỷ thứ 12. Nhưng tranh chấp giữa các lảnh chúa đã làm chiến tranh liên miên khắp  kéo dài đến 250 năm. Cuối thế kỷ thứ 16, Nhật trở thành thống nhất và thanh bình, theo cảm giác toàn diện và dứt khoát hơn. Niên đại này gần trùng điệp với niên đại cũng cố thành quốc gia các nước ở Âu Châu, đặc biệt thời các vua Anh Tudor  khôn khéo tập trung quyền lực. Nhưng ở Nhật, kiến trúc sư công cuộc thống nhất là các tướng chứ không phải  các vua. Thống nhất đưa Nhật vào một thời kỳ thanh bình và đồng nhất  lịch sử Nhật, thời kỳ Mạc phủ Tokugawa, kéo dài cũng 250 năm. Dù nội chiến ở thời kỳ Aghikaga và chiến tranh Onin  đẩm máu vô ích , cũng có nhiều yếu tố tăng trưởng và phát triễn tích cực. Tăng trưởng đáng kể  nội thương và ngoại thương , các thị trấn  thương mãi  bừng lên , cải tiến nông nghiệp,  đưa tới những thay đổi  lớn khung cảnh quốc gia. Ranh giới giai cấp giữa  các chiến sĩ quí phái  một mặt và dân giả bình thường , các con buôn , các  nông dân mặt khác  trở nên mù mờ hơn. Mọi điều này dẫn tới suy thoái phong kiến, nhờ những vùng rào - đất lọt vào giữa, tự túc và thù địch lẫn nhau, làm cho  thống nhất xứ sở có thể làm được và mong muốn. Đáng kể là cuối chiến tranh Onin, chỉ còn khoảng 20 lảnh chúa địa phương lớn - daimyo. Những thay đổi xã hội này  cũng xảy ra ở Âu Châu, cùng thời gian. Tuy nhiên, trên một khía cạnh , lịch sử Nhật lại theo một con đường khác.  Thống nhất hoàn tất  không phải bằng cách bải bỏ phong kiến , nhưng làm “ đông giá “ phong kiến, sử dụng  vài yếu tố phong kiến  nên đồng thời cũng  làm Nhật  cô lập với  ảnh hưởng bên ngoài có thể  tạo ra những thay đổi mới (  chiếu theo sách Đông Á, Đại truyền thống - East Asia, The Great Tradition của Reishauer và Fairbank ).

 

         Thay đổi mau lẹ và làm giật mình ở Nhật vào cuối thế kỷ thứ 16 , không thể xảy ra nếu không có sự cố súng hỏa mai - musket.  Trên một khôi hài lịch sử, sự cố súng hỏa mai gắn liền với Thiên Chúa giáo đến Nhật . Năm 1542,  một thuyền Bồ Đào Nha - Portuguese  trên đường tới bờ biển Trung Quốc bị chìm ở bờ biển Kyushu và  các súng hỏa mai trên thuyền sau đó được Nhật sao chép khéo léo. 7 năm sau  năm 1549,  giáo sĩ Dòng Tên - Jesuit  tiền phong Francis Xavier  lên đất Nhật ở Kyushu  và khởi sự công trình truyền giáo, rất thành công. Đây không phải là lần thứ nhất và lần cuối Tây phương đem tới một xứ không Tây phương ,những lực lượng uy vũ  và bùng nổ  các sáng kiến và ý nghĩ Tây Phương, thường  mâu thuẩn trái ngược nhau. Tuy nhiên ở Đông cũng như ở Tây,  các mâu thuẩn không được cảm giác vào thế kỷ thứ 16. như thể  chúng ta cảm giác chúng vào thế kỷ thứ 20.

 

              Dòng Tên Cơ Đốc giáo La Mã  đóng vai trò rất quan trọng  trong cuộc tiếp xúc thời lịch sử mới bắt đầu   giữa Âu Châu và Đông Á.  Một trong những lý do sự hửu hiệu này là vì Dòng Tên là một dòng  tu cận đại,vừa mới được thiết lập, nhấn mạnh đến hiểu biết hàn lâm, khoa học và thực tiễn và một kỷ luật cao cấp. Thiết lập viên Dòng là một nhà quí phái Tây Ban Nha, sinh viên đại học  Ba Lê, tụ tập quanh ông  một nhóm người khả phi thường. Khi Đức Giáo Hoàng chấp nhận đề nghị nhóm  phụng sự đặc biệt  cho Giáo Hội bất cứ nơi nào trên thế giới, họ lập ra Hội  Dòng Tên - Society of Jesus.  Xavier trở thành nhà truyền giáo cho Viễn Đông. Tiến triễn Cơ Đốc Giáo ở Nhật do Xavier khởi xướng là nhờ hai cơ may.  Thuở ban đầu, Nhật bổn và Bồ Đào Nha  rất thiện cảm nhau .  Dân Bồ Đao Nha thích dân Nhật hơn bất cứ một dân Á Châu nào khác, có lẽ vì họ thiện cảm quy tắc danh dự Nhật. Phía Nhật,  dân Nhật cảm phục Dòng Tên vì họ  thổ lộ một kỷ luật tương tự các nhà sư Zen giỏi nhất . Rất nhiều daimyo chuyễn đạo  là những  tín đồ  Thiên chúa giáo thành thực  và trung thành . Công trình  truyền giáo Dòng Tên thành công quá sức, khiến cho các  chức quyền Phật Giáo hoảng sợ , dùng đủ áp lực  trên Chánh phủ  đuổi các giáo sĩ Dòng Tên  ra khỏi kinh đô . Họ  rút lui về  Sakai , một thành phố độc lập, nhưng không có bao nhiều ảnh hưởng trên giới buôn bán. Năm 1582 , Hội Dòng Tên ở La Mã cho biết ở Nhật có 150 000 tín đồ và  200 nhà thờ .

 

       Vào thời kỳ này , như đã nói trên, Nhật bổn chín mùi cho Thống Nhất, nhưng nhiệm vụ không hoàn thành một cách dễ dàng đâu. Ba kẻ mạnh - Oda Nobunnaga ( 1634- 1582 , Toyotomi Hideyoshi( 1536-1598 ) và tokugawa Ieyasu ( 1543- 1616)  đã thực hiện thống nhất Nhật Bổn.  Nobunaga tự tử chết năm 1582  thân thể bi đốt cháy,  bị một tì tướng Akechi đánh úp bất thình lình lúc thăm  viếng nghĩ ngơi ở đền thờ  trong  Kyoto.  Một năm sau  khi Nobunaga chết, Hideyoshi đánh bại một tướng trung thành với Nobunaga là Shibata. Bấy giờ Hideyoshi đã kiểm soát , gián tiếp hay trực tiếp  30 trong số khoảng 60 tỉnh Nhật . Hideyoshi giảng hòa cùng Tokugawa Ieyasu , một đồng minh phía đông và khởi sự cũng cố địa vị và tiến hành một chánh sách hòa bình. ông thiết lập một lâu đài ở Osaka , gần kinh đô, vì ông cho đó là nơi  tốt nhất để kiểm soát Nhật,  ở vị trí tu viên thành lũy Ikko tại Hoganji , Osaka đã bị phá hủy. Ông đã ra lệnh nghiên cứu điền thổ , đất dai , một bước tiến tương đương  Sách Địa bạ Anh  của Nhà Chinh phục William ( năm  1086 )- Domesday Book  of William the Conqueror. Công cuộc nghiên cứu bắt đầu năm 1583  và tiếp tục đến năm 1598, năm  Hideyoshi chết; lúc này đã có địa bạ của tất cả mọi tỉnh Nhật. Năm 1587 , Hideyoshi thắng trận quyết định gần sông Sendai, chống Shimazy , một daimyo ở cực nam Satsuma. Trở về căn cứ , Hideyoshi  ban hành một biện pháp bình định gọi là ” Săn Bắt Kiếm Taiko- Taiko’s Sword Hunt” , có hai mục đích : tịch thu mọi kiếm, ngoại trừ kiếm của samurai khiến cho nông dân,  nông dân quý tộc, tu sỉ nhà binh không còn khí giới nổi loạn và cũng để phân biệt rỏ ràng  giữa giới samurai và giới nông dân.  Nhưng còn đồng bằng  Kanto và  cực Bắc, cần bó buộc phải lệ thuộc. Hideyoshi đem 200 000 binh lính vây hảm thành Odawara, trung tâm Hojo ở vùng Kanto . Odawara  đầu hàng ngày 4 tháng tám năm 1590. Daimyo chánh  miền Bắc được kêu tới và chịu phục tùng. Cuối năm 1590, Hideyoshi đã làm chủ cả nước Nhật.

     Ở Việt Nam,  vào thời kỳ này , phải kể đến  Thiên Nam tứ chí  lộ đồ và Hồng Đức bản đồ  xuất bản thời vua Lê Thánh  Tông(  1460- 1466 ) còn lưu trữ đến ngày nay . ( Hà Mai Phương và Chu Thu Hằng - Dòng Việt,  2000 )

         Thời Hideyoshi, Thiên Chúa Cơ Đốc Giáo tiếp tục thịnh vượng như thời Nabunaga. Thành phố Nagasaki  thực tế do các giáo sĩ Dòng Tên cai quản và thương mãi Nhật - Bồ Đào Nha tăng gia. Nhưng năm 1587, bổng nhiên  các nhà truyền giáo nhận được một pháp lệnh  cấm truyền đạo Thiên Chúa  và họ phải rời bỏ Nhật trong vòng 20 ngày. Hai lý do pháp lệnh nêu lên là vài đền thờ Phật bị phá hại và người Nhật bị bán làm nô lệ. Một số giáo sĩ đáp thuyền trở về xứ. Nhưng chừng 100 giáo sỉ ở lại và trốn núp bí mật do các giáo dân mới nhập  đạo che chở, giúp đỡ.  Theo thời gian họ nhận xét là việc cấm đạo  ít khi thi hành. Số tín đồ nhập đạo  tiếp tục tăng mau và năm 1596 , tổng số tín đồ lên đến 300 000 người , trong đó nhiều tín đồ thuộc giới thượng lưu quý tộc Nhật. Thanh niên Nhật bắt đầu bắt chước thời trang Bồ Đào Nha, có khi đeo cả chuổi tràng hạt và thánh giá. Một số từ Bồ Đào Nha được ngôn ngữ Nhật thâu nhận, tỉ như pan - bánh mì , karuto -  carto  bài tây, tempura ( tôm chiên )- quattor tempura. Một  đảo ngược chính sách tái diễn, năm 1597, một năm trước khi Hideyoshi chết. Trong một cơn giận, ông ra lệnh  tra tấn và giết chết 26 tín đồ Thiên Chúa giáo, 6 giáo sĩ  dòng Franciscan Tây Ban Nha , 4 giáo sĩ dòng Tên Bồ Đào Nha  và 17 dân Nhật  tin đạo .

      Năm 1550, Bồ Đào Nha thành lập một giáo đoàn dòng thánh Đa Minh -  Dominicains ở Malacca ( nay thuộc Mã Lai Á - Malaysia )  phái giáo sĩ  Gaspar da Cruz  đến  hải cảng Hà Tiên giảng đạo, nhưng không có kết quả gì, vì dân chúng tin tưởng ở Ấn Độ giáo , Phật giáo , và không ưa chuộng những gì mới lạ của Âu Châu. Giáo khu  dòng  Đa Minh cũng phái hai giáo sĩ Y Pha Nho ( Tây  Ban Nha ) đến Cao Mên, nhưng họ bị dân chúng bạc đải, buộc phải trở về . Năm 1593,  ba thuyền chiến, tàu chở  120 binh sĩ Y Pha Nho đến Cao Miên viện binh  cho Miên chống Tiêm La ( Thái Lan ngày nay ).  Các tàu này ghé lại  Hội An - Đà Nẳng ? ( Touron - Tourane) tiếp tế lương thực .  Người Y Pha nho gây lộn và người Nhật, có người Việt ủng hộ , đốt một chiếc tàu , hai  tàu kia chạy ra biển , để lại trên bờ biển giáo sĩ  Diego Aduarte  và một tu sĩ khác. Trong thời gian  buộc cư trú ở xứ Đàng Trong,  có lẽ Aduarte đã bắt đầu  công cuộc truyền giáo . Đó chỉ là một phỏng đoán cho đến khi các giáo sĩ Dòng Tên từ Goa , Malacca  tập sự ở Macao  đến Hội An - Faifo mới thu được kết quả .( Phan Khoang : Việt sử xứ Đàng Trong, 1967 )         

              Sự cố cuối cùng của Hideyoshi là xâm lăng Triều Tiên - Cao Ly, một chiến địch động viên 250 000 người.  Chiến dịch khởi đầu  tháng tư năm 1592, chiếm hải cảng Pusan và thủ đô Hán Thành - Seoul dễ dàng, tiến tới tận biên giới Mãn Châu và toàn thể xứ Triều Tiên. Sau bất ngờ đầu tiên, Cao Ly  phản công bằng du kích. Đau ốm và mùa đông lạnh lẻo  đã làm chết 1/3  binh lính Nhật. Trung Quốc tuyên bố  Cao Ly là chư hầu Tàu và hoàng đế nhà Minh xua một đạo quân đánh Nhật ở Cao Ly. Nhật phải rút lui .  Nhật  dùng dằng giữa nên hòa hay nên chiến, khi sứ giả triều Minh đến thương lượng ở Kyoto,  muốn trao danh vị Hoàng đế Nhật cho Hideyoshi. Nhưng Hideyoshi mất bình tĩnh với  sứ giả Minh, sửa soạn một chiến dịch  mới năm 1597.  Trung Quốc  gửi thêm một đạo quân và  quân Nhật, dù đã được tăng  viện , bắt buộc phải tháo lui về bờ biển phía Nam  Cao Ly.  Nhờ viện binh Nhật từ Satsuma tới, Nhật giữ được Pusan và thắng nhiều trận đánh quânTàu và quân Cao Ly. Chiến tranh bất phân thắng bại này , kéo dài cho đến khi Kideyoshi chết,  năm 1598. Nhật lấy cớ này  để rút quân khỏi Cao Ly và  chấm dứt chiến tranh .

 

           Kế tiếp Hideyori là Tokugawa Ieyasu,  sinh năm 1543 từ một họ daimyo nhỏ là Matsudaira,  giữa hai họ lớn Imagawa và Oda. Khi Hideyoshi mất , ông đã có uy quyền lớn nhất ở Hội đồng Nhiếp chánh, có nông trang cho lợi tức 2 500 000 koku , 4 lần cao hơn  tài sản của  4 thành viên  Hội đồng. Tưởng cũng nên biết là thái ấp - đất phong của 5 thành viên Hội đồng chiếm 1/3 giá trị tất cả đất phong ở Nhật bấy giờ. Mục đích chánh của Ieyasu  là gìn giữ nền thống nhất Nhật.  Vị trí ông đạt được có nhiều người thèm muốn và ganh tị.  Năm 1600, Uesugi nổi loạn ở miền Bắc, nhưng bị hai  daimyo trung thành với Iweyasu kiềm chế . Ieyasu  lo ngại Mitsunari hơn,  vì ông này thu thập  nhiều đồng minh và  tiến đánh  từ phía Tây. Mitsunari  bị đánh bại ngày 21-  10-1600 tại đèo  Sekigahara, giữa đồng bằng  phía đông Hồ Biwa và đồng bằng bao quanh thành phố Nagoya. Dù rằng các chỉ huy  các trung đoàn  là cựu quân nhân  cuộc Chiến Tranh Triều Tiên và binh lính đông hơn, nhưng  chỉ huy  Kobayakawa  trở cờ theo Ieyasu, bất ngờ đánh vào các chỉ huy theo Mitsunari . Chiến thắng này của Ieyasu là một trận chiến khốc liệt , tàn sát dã man và cũng là trận chiến cuối cùng  của  nội chiến  lâu dài và kiệt quệ trên đất Nhật  cho đến ngày nay .

        Năm 1614 , Ieyasu quyết định  không cho dòng họ Hideyoshi tiếp tục chế độ hái ấp , vì  các thái ấp có thể  biến thành  nơi  quy tụ các người bất mãn. Không một daimyo nào  cứu trợ  con trai trẻ tuổi  của Hideyoshi, nhưng ronin -  nhóm samurai không chủ lại tập hợp ủng hộ  Hideyoshi trẻ , tăng đoàn quân trú phòng lâu đài Osaka lên đến  90 000 người . Hidetada,  vâng lệnh cha Ieyasu,  tiến đánh cứ điểm này , không phá nổi phòng thủ , nên mùa đông 1614 giảng hòa với các cố vấn cho Hideyoshi,  nhưng  mùa hè năm sau bội ước và tấn công lại.  Bị tràn ngập, Hideyoshi tự tử; mẹ là Yodogimi bị giết  chết dưới tay một kẻ giữ thành,  hầu tránh khỏi bị bắt.  Nay Ieyashu  thành lảnh tụ  nước Nhật , không còn ai thách thức nữa. Ông đã tái lập thể chế bakufu và năm 1603 ông đã  được hoàng đế phong làm shogun.