( Sơn Nam, tập truyện Hương Rừng Cà Mau , 1962 ) 




 

 

                    Cà Mau là tỉnh  cực Nam nước nhà có chiều dài bờ biển  307 km . Ba mặt giáp Biển Đông . Đông giáp tỉnh Bạc Liêu. Tây giáp biển Tây. Bắc giáp tỉnh Kiên Giang, Rạch Giá . Thị xã Cà Mau , theo đường bộ  cách thị trấn Bạc Liêu  114 km, cách Rạch Giá 180 km , cách thành phố Cần Thơ  180 km và cách thành  phố Sài Gòn- TP Hồ Chí Minh  380 km .  Diện tích  rộng  5331.7 km2 ( 2058.3 dặm Anh vuông ) , thuộc đồng bằng sông Cửu Long ( Mê kông  ), chiếm 15.3 % lảnh địa Việt Nam .  Dân số  năm 1995 là 1 041 800, tăng lên  1 139 300 năm 2000 ,  vào tháng tư năm 2009  là 1205 200 người. Tộc dân Kinh ( Việt ) đa số ; sau đó là các tộc dân Khmer , Hoa và Tày. Tỉnh nhà nay gồm một thị xã tỉnh lỵ do tỉnh quản trị, và 8 huyện là Cái Nước , Đầm Dơi, Năm Căn, Ngọc Hiền , Phú Tân , Thới Bình, Trần văn Thời, U Minh . 

 

 

                    Theo sử gia Phan Khoang ( Việt Sử : Xứ Đàng - Trong, Quyễn Hạ, 1967 ),  từ khi Dương Ngạn Địch đến ở Mỹ Tho, Nguyễn hửu Kính lập phủ Gia Định( 1698 ) ,  hai tỉnh Gia Định và tỉnh Biên Hòa  thời Cộng Hòa đã  công nhiên thuộc  vào bản đồ Nam Hà - xứ Đàng Trong. Uy lực  của Chúa Nguyễn đã đến sông Tiền Giang , nhưng  bên kia Tiền Giang vẫn là đất Chân Lạp . Mạc Cửu  ( họ  Mạc này không dính dáng gì đến nhà Mạc  cướp ngôi nhà Lê ở miền Bắc ) , quê phủ Lôi Châu , tỉnh Quảng Đông Trung Quốc ,  cộng tác mật thiết với họ Trịnh ở Đài Loan nhưng thấy  nhà Minh không thể phục hưng được nữa , ông không chịu  cạo tóc , gióc  bím theo nhà Thanh, chạy sang cư ngụ ở đất Chân Lạp , làm quan với Chân Lạp. Chính cuộc Chân Lạp rối ren,  ông bỏ sang Màng Khảm , thuộc tỉnh  Peam  của  Chân Lạp ( người Tàu gọi là Phương Thành ) .  Tương truyền  đất Màng Khảm có tiên thường hiện trên sông nên đặt tên là Hà Tiên.  Mạc Cửu xây ngôi thành  trên bờ biển , mở phố xá , rồi chiêu tập lưu dân  đến các nơi  Phú Quốc , Cần Bột ( Kampot )  Rạch Giá, Luống Cày, Hương Úc ( tức là Vũng Thơm  - Kongpong Som ) , Cà Mau ( từ tiếng Miên có nghĩa là Màu Đen, màu sắc than bùn  chăng ? ), lập thành 7 xã thôn. Từ năm  1689 , sau khi lập phủ Gia Định, địa vị người Việt ở  trên đất Thủy Chân Lạp đã  vững chải,  còn Chân Lạp thì nội loạn  tiếp tục , Tiêm La ( Thái Lan bây giờ )  luôn luôn can thiệp , chờ cơ hội xâm lấn. Năm  1708 , theo lời khuyên của mưu sỉ họ Tô , Mạc Cửu cùng thuộc hạ là  bọn Trương Cầu , Lý Xá  đến Thuận Hóa  xưng thần,  xin cho làm Hà Tiên Trưởng.  Chúa Hiển Tông Nguyễn Phước Chu bằng lòng cho làm thuộc quốc, trao cho chức Tổng Binh  và ấn thụ  để giữ trấn Hà Tiên .  Năm 1757 ( ? ) . thống xuất Trương Phước Du, tham mưu Nguyễn Cư Trinh dời dinh Long Hồ đến xứ Tầm Bao ( tỉnh lỵ Vĩnh Long ngày nay ) , đặt thêm  đạo Đông Khẩu ở Sa Đéc, đạo Tân Châu ở Tiền Giang,  đạo Châu Đốc ở Hậu Giang . Vua  Miên là Nặc Tôn  cắt thêm 5 phủ là Cần Bột, Vũng Thơm,  Chân - Rùm  ( nam bộ tỉnh Treang ) , Sài Mạt  ( Bentey Méas ), Linh Quỳnh , tạ ơn  Mạc Thiên Tứ , kế vị cha là Mạc Cửu. Mạc Thiên Tứ đem dâng  chúa Nguyễn, chúa  cho 5 phủ ấy thuộc trấn Hà Tiên quản trị .  Thiên Tứ lại xin thiết lập  2 đạo ( đạo là khu vực  hành chánh và quân sự , có đồn binh, lỵ sở hành chánh đóng ở đó ) là đạo Kiên Giang ở Rạch Giá và  đạo Long Xuyên ( không phải là Long Xuyên, thủ phủ tỉnh An Giang ngày nay và thuộc đạo Châu Đốc thời đó) ở Cà Mau ngày nay .  Đặt  quan lại , chiêu tập dân đến ở, lập thôn ấp. Từ đó,  địa vực từ  Hậu Giang sông Cửu Long ra đến Biển Đông và biển Tây  đều thuộc Chúa Nguyễn .   Thực tế, theo Lê Tùng Minh ( tạp chí Đi Tới, số tháng 5 và 6 / 2003 )  thi  tiến trình định cư và khai khẩn vùng đất thuộc  Hà Tiên , Rạch Giá và Cà Mau thuộc đợt thứ hai sau khi ở các khu vực Trà Vinh , Sóc Trăng , Ba Thắc ( Bassac )..  đã được lưu dân  khai phá.  Đặc biệt có hai toán lưu dân  người Hoa ( nguyên là nghĩa quân «  Phản Thanh Phục Minh »   được triều đình  nhà Nguyễn Phước cho phép và đó chính là toán quân của Mạc Cửu đến Hà Tiên vào năm 1680. Trong nữa thế kỷ thứ 18, ngay cả vùng đất Mủi - Ca Mâu là vùng đất thấp và đang trong quá trình bồi tụ ở các giồng nằm theo ven bờ  các con sông Cái Lớn, Cái Bé, Trèm Trẹm, Ông Đốc , Gành Hào …  vẫn có lưu dân người Việt  tìm đến định cư và khai phá.  Việc  định cư và khai phá của  cùng đất Nam Bộ nói chung và đồng bằng sông Cửu Long nói riêng ,  cũng theo sử gia Lê Tùng Minh, họ không phải là những kẻ đi chiếm đất, theo nghĩa xâm lược, mà là những người đi phá đất hoang, mà chủ nhân gốc là cư dân Phù Nam đã bị tiêu diệt từ thế kỷ thứ 7, rồi người Chân Lạp đến chiếm… và bỏ hoang từ thế kỷ thứ 13 … Đến khi lưu dân người Việt  đến vào thế   kỷ thứ 17  thì những người Khơ Me ( Khmer ) ( Chân Lạp xưa ) còn sinh sống trên vùng đất này , còn quá ít ( đến năm 2006 , tộc dân Kinh chiếm trên 90%  tổng dân số tỉnh Bạc Liêu là  820 000 người,  tộc dân Khơ Me  chiếm 4,7 % , tộc dân Hoa 3.3 % ) và dân Khơ Me cũng là kẻ lưu vong trên vùng « đất vô chính phủ »  ở phần cuối  phương Nam này. Do đó, sự hợp chủng giữa các tộc dân Kinh ( Việt ) Khơ Me , Hoa … ở đồng bằng sông Cửu Long  trong các thế kỷ thứ 17, thứ 18, và 19 là sự tự nguyện  cùng tạo dựng một quê hương mới giàu đẹp , cùng chung hưởng ấm no và hạnh phúc. Quốc hội Pháp đã hợp lý, hợp tình  vào nữa đêm ngày 21 tháng 5 năm 1949, trước sự hiện diện của phái đoàn Cam Bốt,  bỏ  phiếu giao trả  Nam Kỳ - French Cochinchina  ( Cam Bốt gọi là  Kampuchea Krom ) cho Việt Nam. Thời Pháp thuộc, ngày 20 tháng 12 năm1898 , lấy một phần đất của  2 tiểu khu Sóc Trăng và Rạch Giá  lập ra tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau  thuộc tỉnh này .Thời Cộng Hòa , Cà Mau là tỉnh An Xuyên , gồm luôn cả tỉnh Bạc Liệu. Sau 1975, cũng  nhập  Bạc Liêu - Cà Mau thành tỉnh Minh Hải. Sau năm 1999, Minh Hải lại tách ra làm hai : tỉnh Cà Mau và tỉnh Bạc Liêu.

 

                        Địa hình

 

            Quá trình trầm tích trong các môi trường khác nhau như nước mặn , nước lợ  và nước ngọt , theo Thái Công Tụng ( Việt Nam : môi trường và con người, Vietnamologica số 6 , 2005 ) tạo nên 3 cấu trúc hình thể là vùng duyên hải, vùng trũng phèn chua và vùng đồng lụt phù sa, chi tiết hóa thêm thành 5 vùng sinh hệ. : vùng đất phù sa nước ngọt 1200 000 ha, chiếm gần 30 % diện tích  đồng bằng Cửu Long ; vùng thềm phù sa cỗ dọc biên giới Việt - Cam Bốt chiếm 3 % ; vùng đồng bằng ven biển,  chia  ra làmvùng ven biển cao 700 000ha chiếm 18% diện tích , vùng ven biển thấp còn gọi là vùng trũng trung tâm bán đảo Cà Mau, 648 000 ha ,chiếm 17% , vùng trũng biển  tức là vùng rừng U Minh có gần 200 000 ha chiếm 5 % , vùng ven biển ngập triều  có 216 000 ha  chiếm 5.4 % ; vùng trũng cỏ chia ra hai là  vùng trũng  Đồng Tháp Mười  414 000 ha chiếm 10.4 % diện tích và vùng trũng Hà Tiên  217 500 ha chiếm 3.5 % diện tích ; vùng núi và đồi thấp Thất Sơn  417 000 ha . Như vậy địa hình tỉnh Cà Mau là vùng trũng trung tâm bán đảo Cà Mau, một phần  vùng trũng biển rừng U Minh và một phần vùng ven biển  ngập triều  của địa thế châu thổ Sông Cửu Long . Nhắc lại là vào kỷ Đệ Tứ, hiện tượng biển tiến - biển lùi  đã xảy ra nhiều lần  với nhiều thời kỳ băng hà xen kẻ  với các thời kỳ tan băng, làm mực nước biển  có thời kỳ bao trùm lên  nhiều phần đại lục  ( biển tiến ), có lúc lại rút xuống sâu  ( biển lùi  ).Vào thời kỳ băng hà  lần cuối xảy ra  chỉ cách nay  20 000 năm, Việt Nam, Inđônêxia, và vài hòn đảo phía Nam Phi Luật Tân  còn dính chùm với nhau ; thể tích nước co rút lại, nên nước biển hạ thấp  đến 130 m so với  mực nước biển ngày nay. Bờ biển lúc đó chạy dài từ đảo Hải Nam đến gần Sumatra  và cả hai châu thổ sông Hồng và sông Mê Kông đều  ra đến tận bờ biển này . Xã Đất Mũi  ngày nay ở quận Ngọc Hiền, cách tỉnh lỵ Cà Mau  100 km về phía Nam, vì ở hai hệ thống thủy triều : nhật triều  không đều của Biển Tây và bán nhật triều không đều  của Biển Đông , làm ra  hai dòng hải lưu Bắc Nam và Tây Nam, tạo thành một vùng rộng đến 10 000 ha và mỗi năm tiến ra biển  chừng 80 - 100m . Biển Lùi còn để sót lại  các đảo Hòn Khoai, diện tích 5 km2   cao hơn mực nước lúc cao nhất 318m , cách bờ biển 14 km,  thật sự  gồm 5 đảo là   Hòn Khoai đảo lớn nhất, Hòn Đồi Mồi, Hòn Sao, Hòn Đá Lẽ và Hòn Tượng ; các đảo  Hòn Đá Bạc thuộc xã Khánh Bình Tây , huyện  Trần văn Thời, cách thị xã Cà Mau  50km, gồm 3  hòn đảo ,  hòn đảo cao nhất trên mực nước biển 50m và tuổi thọ có lẽ đã 180 triệu năm rồi (  thời kỳ Jurassic giữa Đại Trung Sinh - Mesozoic ) ; Hòn Chuối, Hòn Buông .  

         Tưởng cũng không nên quên lảnh hải và vùng biển đặc quyền kinh tế Cà Mau.   Lảnh hải Việt Nam, theo công ước quốc tế 1982, là vùng biển sát bờ lảnh thổ thuộc  chủ quyền kiểm soát quốc gia  và chiều rộng lảnh hải là khoảng cách trong phạm vi  12 hải lý ( 1.852 km ) ,  kể từ đường cơ sở - baseline.  Việt Nam đã lựa chọn ,trong hai  cách  quốc tế  xác định đường cơ sở là  đường  nối các điểm cơ sở là những đảo nhỏ  nằm ven bờ biển một cách liên tục  và có hệ thống.  Các đảo nhỏ ngoài khơi bờ biển Trung bộ  và Nam bộ  dùng định đường cơ sở Việt Nam  từ năm 2000, đã được đánh số   từ A1 đến  là Hòn Nhạn ở  Biển Tây  đến A11 là  đảo Cồn Cỏ - Quảng Trị  ở Biển Đông .  Đường cơ sở thuộc tỉnh Cà Mau được qui định  nối liền A1  đến A2 là  hòn Đá Lẽ , A3  hòn Tài Lớn , A4  hòn Bông Lang,  A5 hòn Bảy Cạnh. Tài Lớn, Bông Lang, Bảy Cạnh là các hòn đảo nhỏ  quần đảo Côn  Sơn  huyện Côn Đảo , thuộc tỉnh Vũng Tàu -  Bà Rịa về phần lịch sử , nhưng về địa lý lại thuộc vĩ tuyến Cà Mau hơn . Vùng đặc quyền kinh tế là vùng nằm  ở phía ngoài lảnh hải , không mở rộng quá   200 hải lý  kể từ đường cơ sở . Diện tích lảnh hải và vùng đặc quyền kinh tế  Việt Nam là 772 358 km2 so với diện  tích đất lục địa chỉ là  331 041 km2 . Thềm lục địa  bao gồm đáy biển  và lòng đất dưới đáy biển, ngập nước không quá 200m ( ? ),   bên ngoài lảnh hải của quốc gia , trên toàn bộ phần kéo dài  tự nhiên của lảnh thổ đất liền  của quốc gia đến bờ ngoài của rìa lục địa, hoặc đến cách đường cơ sở 200 hải lý,  nếu bờ ngoài của rìa lục địa  có khoảng cách gần hơn . 

           

 

         Khí hậu Cà Mau thuộc hệ thống gió mùa nhiệt đới, ổn định và  chia ra  hai mùa: mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10  và nùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm tới. Nhiệt độ trung bình  là 26.50 C .  Tháng giêng là tháng lạnh nhất , nhiệt độ trung bình là 25 0 C . Nhật chiếu trung bình hàng năm là 2500 giờ . Lượng mưa hàng năm cao : trung bình 2400mm , 90 % lượng này  phân phối 6 tháng mùa mưa . Ẩm độ khoảng 80% mùa khô và 85% mùa mưa.  Cà Mau rất ít khi bị bảo lụt .Thay đổi khí hậu ( toàn cầu ) có thể  rất quan trọng đối với tỉnh  Cà Mau.  Tháng chín năm 2009 , một nghiên cứu sơ khởi ở  hai phía Đông và Tây tỉnh nhà , cho thấy là đất Cà Mau bị xói mòn ở cả hai vùng, theo tốc độ 20 - 40 m mỗi năm.  Nông dân  nuôi tôm ở huyện Ngọc Hiền than phiền là mỗi năm đều thấy mức nước biển dâng cao thêm , làm giảm năng xuất «  ruộng nuôi tôm » , nhất là từ 3 năm nay.  Theo Lê Xuân Thuyên (  Khoa học Thiên Nhiên , viện đại học TP HCM)  tính theo thống kê từ  năm 1998 đến năm 2008 , trung bình  mức nước biển ở huyện Năm Căn  dâng lên cao thêm  gần  10 cm  cho trên 21 năm, trung bình 16.8 mm mỗi năm .Nếu mức nước biển cao thêm 0.7 m ( 70cm ), thì  28% đất lục địa hiện nay  của tỉnh  sẽ chìm trong nước biển . Nếu mức nước biển tăng 1m ( 100cm ), 52 % đất đai tỉnh Cà Mau ,gồm các huyện  Trần Văn Thời , Cái Nước , U Minh và thị xã tỉnh lỵ , cũng sẽ ngập nước biển.

 

Đâu xa bằng xứ Cạnh Đền (*)  

Muỗi kêu như sáo thổi , đĩa lền như bánh canh.

(Ca dao)

 

            Sông , rạch ( sông nhỏ miền Nam ) kinh ( đường nước nhân tạo nối liền sông rạch )  chằng chịt hệ thống thủy vận  Cà Mâu. 7 sông lớn nhất là Ông Đốc , Bảy Hạp , Cái Lớn , Gành Hào, Đầm Dơi, Trèm Trẹm  và Bạch Ngưu. Không thuộc hệ thống Sông Cửu Long , chảy ra biển Đông  là  các sông Gành Hào, Đầm Dơi , Bồ Đề ;  chảy ra Biển Tây ( Vịnh Thái Lan ) là các sông Bảy Hạp , Cái Lớn, Trèm Trẹm , Ông Đốc. Ở địa phận Cà Mau, Bạc Liêu  theo Huỳnh Minh  ( Bạc Liêu xưa và nay , năm 1998 ?  )  có những con kinh sau đây: kinh Bạc Liêu - Cà Mau đào năm 1915, dài 66 km ; kinh quan lộ Phụng Hiệp  nối liền  An Xuyên, Ba Xuyên và Cần Thơ  cũng đào năm 1915, dài  140 km; kinh quan lộ Giá Rai  nối liền Giá Rai, Chương Thiện, đào năm 1920  dài 17km ; kinh Hộ Phòng đào năm 1931, dài 14km , kinh Bạc Liêu - Ngăn Dừa đào năm 1925, dài 28km ; kinh Lộ  Bẽ - Gành Hào, đào năm 1925 , dài 18km và một số kinh nhỏ hơn  như kinh Giồng Me , kinh Bạc Liêu - Bải Xàu, kinh Trà Nho , kinh Vĩnh Châu, kinh Vàm Sắt , kinh Thị Ngạm . Vùng U Minh  có hai con kinh  Chắc Băng  và Cạnh Đền . Tính đến 1933 toàn cõi Nam Kỳ - Lục Tỉnh đào được  180 triệu  thước khối, lớn hơn số đất đào kinh Suez , mở 650 km kinh xáng, loại kinh lớn  đào bằng tàu máy xáng , ( rộng hơn 40m , sâu 2,5 m ) và 2500 kinh phụ , nối liền các kinh lớn hoặc nối liền  sông rạch ở địa phương. Con số chiều dài kinh đào thêm ngày nay khó mà kiểm kê cho đích xác,  sau các thập niên 1960  ( lúa Thần Nông đầu tiên trồng đại trà, phát động năm 1967 ), 1970, 1980 , 1990  phát triễn  các giống lúa Thần Nông ngắn ngày  hơn thời chúa Nguyễn hay thời Pháp thuộc, cần nhiều con kinh dẫn nước hay tháo phèn và đặc biệt các tỉnh Vùng ven biển Đông xẽ kinh «  dẫn mặn »  nuôi tôm, nuôi cá,  sau năm 1983 đến nay .

            Vì là tỉnh ven hai biển Đông và Tây, bờ biển Cà Mau chịu ảnh hưởng mạnh của thủy triều chi phối bởi địa hình  bờ biển và đáy biển gần bờ, dạng bờ biển , chiều sâu đại dương. Có hai chế độ thủy triều ở tỉnh nhà. Nhật triều, một ngày chỉ có một lần thủy triều lên , một lần thủy triều xuống  và bán nhật triều, một ngày  có hai lần  thủy triều lên xuống. Biển Tây có chế độ nhật triều . Biển Đông  châu thổ sông Cửu Long  có chế độ bán nhật triều .  Ở tỉnh  Cà Mau  cả hai chế độ thủy triều đều  không đều. Biên độ  chế độ bán thủy triều ở Cà Mau  của hai lần không đều nhau: trong một ngày  có 2 thủy triều lên ,  và 2 thủy triều xuống :  như vậy có nước lớn cao , nước lớn thấp, nước ròng cao , nước ròng thấp. Vì hệ thống sông , rạch kinh đào ngổn ngang chằng chịt , nước thủy triều  hình thành những dòng chảy phức tạp trên 92 % diện tích  thiên nhiên tỉnh Cà Mau,   liên hệ nhiều đến phát triễn nông nghiệp . Đáng lưu  tâm là là khi triều cường quá cao và  gió thổi mạnh như vào tháng 8 năm nay , có thể làm vỡ đê điều chống gió to, sóng lớn , triều cao . Tuy năm nay,   mùa sóng lớn chỉ mới bắt đầu,  đê Biển Tây bảo vệ Phú Tân, Trần Văn Thời  và U Minh đã bị thiệt hại  nhiều nơi vì sóng to và nước lớn.  1500m đê Biển Tây ỏ xã Khánh Tiên bị xói mòn mạnh  và hơn 10 nơi bị đe dọa vỡ đê. Nhưng sóng lớn và mưa kéo dài  đã phá vỡ 500m  rừng bảo vệ  làm độn giữa đê Biển Tây  và biển ở Rạch Dinh xã Khánh Tiên. Sau khi phá vỡ vùng rừng làm độn,  sóng lớn gần như làm vỡ  đê dày 6m  làm bằng đất bùn đóng cọc gỗ .  Đê dọc theo biển Tây ở Cà Mau dài 93 km, khởi công năm 1997 và hoàn thành năm  2000  từ huyện Phú Tân- Cà Mau đến  huyện An Minh -  Kiên Giang  có một rừng làm độn.  Tuy nhiên nhiều khúc đoạn rừng đã bị  sóng lớn phá tan.  

 

                          Đất đai

 

            Nhóm đất  quan trọng ở Cà Mau là đất mặn  có phù sa bồi đắp , nhưng tiếp giáp  với nước mặn qua biển và qua sông , rạch , kinh nên nước biển có khả năng  xâm nhập rất sâu  vào đất liền. Đất mặn được  rừng nhập mặn bao  phủ , bị nhập nước triều quanh . Rừng ngập mặn  vừa chắn sóng , vừa làm tường ngăn giữ nguồn phù sa bồi đắp hàng năm.  Cũng có một ít đất phèn tiềm tàng bị nhiễm mặn, thường cao độ 0.5- 0.8 m , không bị ngập triều  mà chỉ  bị mặn trong mùa khô .  Đất than bùn hình thành trên trầm tích  đầm nội địa hoặc các lòng sông cỗ, do quá trình  tích lũy chất liệu hửu cơ từ lâu , gặp ở  U Minh Hạ, tỉnh Cà Mau và U Minh Thượng, tỉnh  Kiên Giang. Vì nằm ở các  địa hình thấp trũng, nên  phần lớn  là đất than bùn  có phèn tiềm tàng .    Hạn chế là lớp hửu cơ đất than bùn  có khả năng sụp lún. Đa số  nằm lộ thiên nên dễ cháy vào mùa khô . Hiện nay  nhiều rừng tràm trên đất than bùn bị đốt cháy nên lớp hửu cơ  cũng bị mất đi  và diện tích  đất hửu cơ càng hẹp dần. Đất phù sa địa hình thấp xa sông Hậu , phát triễn trên trầm tích phù sa sông biển hổn hợp , trong đó phù sa chiếm ưu thế. Các đất này cao độ từ 0.5m đến  1,2 m  nên thủy cấp cũng khá dao động. Vùng đất này  còn chịu ảnh hửởng thủy triều  và lũ  nên nhiều nơi  nước tự chảy vào ruộng hầu như quanh năm, do đó có giá trị  lớn về mặt nông nghiệp  trồng cây ăn trái , rau đậu , hoa màu, lúa .   

 

                        Tài nguyên thiên nhiên

 

             Tài nguyên thiên nhiên Cà Mau đáng kể nhất là  rừng ngập mặn - mangroves thường gọi tên là rừng  sác hay rừng đước và rừng tràm - cajeput rear- arrière mangroves. Hiện nay rừng Cà Mau chỉ còn chiếm 122 200 ha, 23.5  % tổng diện tích toàn tỉnh, trong khi đó  diện tích đất nông nghiệp  là 336 300 ha gồm luôn cả 190 000 ha nuôi tôm quảng canh, năng xuất thấp kém.  

              Đáng kể ra trước tiên rừng U Minh, diện tích trên 200 000  ha , trải dài từ sông Ông Đốc đến Rạch Giá , tựa lưng vào miền Tây Nam Bộ, mặt hướng ra Biển Tây ( Vịnh Thái Lan ). Sông Trèm Trẹm và sông Cái Tàu chia U Minh ra thành hai phần :  U Minh Thượng phía Bắc và  U Minh Hạ phía Nam. U Minh là xứ sở của rừng tràm , tuy cũng có một số rừng  ngập mặn - rừng sác - rừng đước .  Rừng sác thật ra  được bao phủ bằng nhiều loài thực vật khác nhau : như Đước tông Rhizophora hiện diện ở Việt Nam là 6 loài mà loài  gặp khắp nơi là loài đước đôi Rhizophora apiculata  Bl. , rễ chân nôm, đại mộc cao đến 30m , trái có trục hạ diệp thòng dài 20-38cm ; Vẹt thuộc hai tông Brugueria và Kandelia, Việt Nam định danh 5 loài ,  ở Cà Mau thường gặp là loài  Vẹt tách Bruguiera parviflora W&Arn., một đại mộc cao 20m, gỗ làm than tốt ; đôi khi có thể gặp loài Vẹt đen ở những nơi nước gần như ngọt  tên khoa học là Bruguiera sexangula  Poi.  , một đại mộc cao đến 33 m , củi tốt gốc già  chụm thơm như trầm ; các loài Mấm  họ  Verbenaceae như  đại mộc Avicennia officinalis L . ở rừng sác cữa sông ; Chà là biển sau rừng sác Phoenix paludosa Roxb. họ Arecaceae …Nhưng đước là cây thân thiết với dân Cà Mau , vì gổ đước làm nhà , dựng cột , bắc cầu qua kinh, rạch, sàn nhà lát bằng thân đước, đường đi lát bằng gỗ đước chằng chịt, than đước là một loại nhiên liệu tốt , nhiệt lượng cao, vỏ được  giàu chất chát có thể dùng thuộc da, đước còn là một nguồn dược liệu chế thuốc chửa bệnh thiếu máu …   Rừng đước  vui nhộn nhất là những ngày đi bắt ba khía ,  một loại cua bé  thân tím xám,  mu có ba vạch. Rừng tràm khác rừng đước về mặt cấu tạo . Dưới nền đước thường là một bải sình lầy trống trải , không có cỏ cây nào  chen vào được . Trái lại rừng tràm  mọc um tùm chằng chịt cây mốp , dây choại, một loại dây leo ngâm nước  có độ bền và dẻo  chẳng kém song mây. Thân tràm  to tới 30 cm , vươn cao đến 20m .Gỗ tràm  mịn , dẻo và bền . Vỏ tràm xốp  là nguồn nguyên liệu  sản xuất giấy rất tốt .  Lá tràm thơm , chứa hơn 2 % tinh dầu , chưng cất thành tinh dầu tràm .  Lá cây tràm  màu xanh đậm . Vào mùa hạ  tràm nở hoa trắng xóa .  Hương tràm quyến rũ ong các nơi về hút mật hoa . Như vậy rừng tràm có thể khai thác cả ba tầng,trên, giữa và dưới.  U Minh còn là một « biển cá » và một «  vườn chim » lớn  vùng đất tận cùng nước nhà.  Chim U Minh bay lượn  hót ca suốt ngày làm náo động  rừng tràm. Mùa đông chim chóc từ phương xa đến , đổ la liệt  trên các gò đất và bải lầy,  quang cảnh cũng hết sức náo nhiệt.  U Minh còn có vô số  các loài rắn độc cho nọc quí hơn vàng, có trăn mắt vỏng , kỳ đà, rùa , ba ba, lợn rừng,  khỉ,  chồn …  Than bùn U Minh  có nhiệt luợng khá cao chừng 5000 calori /kg . Tuy nhiên vì phát triễn nuôi tôm , thuốc khai quang , mở  mang ruộng lúa v.v… , từ năm 1983 đến năm  1992 , Cà Mau đã mất đi  hơn 60 000 ha rừng ngập mặn và rừng tràm. Ngày  31 tháng 5 năm 2007 , chánh phủ  đã chấp thuận  Dự Án Hành Động Quốc gia  cho  Đa Dạng Sinh học - Biodiversity  đến  năm 2010 và thực thi Công Ước Đa Dạng Sinh học  đến năm 2020 . Riêng tỉnh Cà Mau là đề nghị lập khu Bảo tồn  Sinh Cầu Đất Mũi - Cà Mau Biosphere Reserve , diện tích  là 369 675 ha , có 170 321 cư dân, gồm ba vùng lõi phải được bảo vệ triệt để :  Công viên Quốc Gia Đất Mũi - Cape Cà Mau National Park ,  Công viên quốc gia  U Minh Hạ và  rừng bảo vệ Bờ biển  Tây Cà Mau - coastal protected forests in Cà Mau Western  . Đó là ba vùng điển hình  thõa mãn tiêu chuẩn UNESCO  về sinh hệ rừng sác ,  sinh hệ  đất ẩm thấp than bùn, sinh hệ biển …