Năm 2005, ở sách “ tìm hiểu cây ăn trái  có triễn vọng cho vùng cao VN “,  chúng tôi đã đề cập đến một vài giống lai- hybrids  mơ - mận - đào thuộc họ Hoa hồng Rosaceae  ở bang Ca Li, Hoa Kỳ , lai giống giữa các loài đào lông , mận tây ( mận ta là những giống roi-lý- đào Huế…) , mơ - mai . Cha ông chúng ta khi nói đến đào lông - peach, pêche , thì đúng đó là một giống đào lông  hay  mận tây - plum, prune  (lưu ý  Pháp  gỏi mận tây la prune ,nhu_ng ở Hoa Kỳ từ prune là mận tây phơi khô ) thì  cũng đúng đó là một giống mận tây.  Nhưng ngày nay , các nhà tuyễn chọn - breeder  đang đưa tới  những giống lai phức tạp  giữa các loài - species ; những trái cây phối hợp giữa đào lông , mơ - apricots, và mận tây ,  giữa xơ ri -cherries, cerises hay  đào trần không lông - nectarines và mận tây.

 

      Tuyễn chọn ra  những  loại  trái cây lai giống giữa các loài - interspecific crosses  , mở rộng ra  những loạt cơ hội, khả năng mới cho các nhà vườn trồng trọt và người tiêu thụ ; như xơ ri thường là cây trái xứ lạnh thật ôn đới ( xơ ri Gò Công lại là loài nhiệt đới  cùng họ thực vật với mận ta - roi - lý, đào Huế …). Nhưng gọi những trái cây mới  này tên  là gì đây ? Chưa một ai biết rỏ cả.  Chúng ta còn ở trong giai đoạn đầu tiên của  một đổi thay khuôn mẩu, trong đó tên gọi không tùy thuộc nguồn gốc di truyền chúng mà được  lựa chọn  căn bản sơ khởi theo thị trường và thuận tiện .

    Ngày nay , bạn không biết, chứ một loài trái cây bán ra dưới tên là mơ - mai mới này,  rất có thể chứa nhiều  di truyền đào lông trong đó . Hay một trái đào lông có thể thật sự là một phần lớn di truyền của trái mận tây.  Một  loài trái có  thể có một tên này khi trồng ở vườn , nhưng lại có tên  khác khi chuyên chở đem bán,  và ở tiệm tồn trữ lại có thể còn tên khác nữa . Không phải là điều  đáng bỏ qua, không đáng quan tâm đâu nhé. Gần phân nữa các giống  mận tây trồng bán  ở bang Ca Li Hoa Kỳ, là giống lai  giữa các loài - interspecifics hybrids của tông- genus Prunus, chẳng hạn loài lai Pluot- Mận Mơ  hay tương tự .

 

 

            Không có một công nghệ di truyền - genetic engineering nào ở việc tạo ra các giống lai này. Thật sự , chúng đã được lai ra từ lâu rồi. Năm 1954,  khi còn ở Pháp chúng tôi đã viếng thăm vườn lai ra chúng ở  ngoại ô thành phố Toulouse, Pháp. Cách đây 1 thế kỷ, Luther Burbank  lai các giống mận tây với mơ  để tạo ta các giống Plumcot- Nữa Mận Nữa Mơ, nhưng  chúng chưa bao giờ thành công bán ra được ở  thương mãi.  Cùng lúc , Walter T. Swingle  lai  quýt tangerines với bưởi “ đắng “khó  bóc vỏ mỏng - grapefruits làm ra các tangelos , một trong vài trường hợp hãn hửu, một loại trái cây hoàn toàn mới mẽ, được quần chúng chấp nhận .

 

Các trái cây hột cứng, quả hạch - stone fruit cùng một tông- genus Prunus và  di truyền đủ  gần nhau để các phối hợp  các loài trong cùng tông, có thể xảy ra ; tuy nhưng chúng vẫn còn khá xa nhau, cho nên rất khó khăn để tạo ra nhiều giống lai  .

 

Nhà tuyễn chọn  trái cây  Floyd Zaiger  ở thị trấn Modesto , Ca Li  mới thật khởi sự  làn sóng cận đại  lai giữa các loài  của các giống hột cứng - intetrspecifics stone fruit crosses . Ông bắt đầu lai như vậy để  tuyễn chọn những gốc tháp  - rootstosks mới , nhưng may mắn tìm thấy một loại  50/50  plumcot , làm ra  một trái ngon , tuy rằng giống mới này  có khuynh hướng gây ra những vấn đề thụ phấn . Bằng cách hồi giao - backcrossing plumcot với mận tây, ông tạo ra các giống ông gọi tên là Pluot - Mận Mơ , phổ biến trồng trọt  vào cuối thập niên 1980 . Nay  một tá giống Pluots đã được trồng trọt  trên hàng ngàn mẩu tây  ở bang Ca Li  . Công ty Bradford Genetics  ở Le Grand , Ca Li tên là BQ Genetics, khởi sự chậm hơn, lai giống giữa các loài mận tây, nhưng nay lại đóng vai trò chánh  lai tạo những giống mới khác loài của tông Prunus.

 

Những giống lai tốt nhất  của  cả hai nhà lai tuyễn này có những mùi vị đậm đà , kích thích tò mò ; vài giống  gần như có hương vị trái cây nhiệt đới tạo ra đượcc nhờ  pha trộn  những  cách lai tuyễn rộng rải - wide crosses . Nhưng chính những tên gọi đã  được củng cố , vẫn còn bị lay chuyễn.  Chẳng hạn,  từ Pluot danh xưng  thương mãi hảng Zaigertung ra năm 1991, mục đích mô tả vài giống lai tiền phong của Zaiger giữa  các loài mận tây và mơ , không được sử dụng nữa  ở hai  nhà vườn  lớn tên kể trên.  Khi chúng trồng  ở trang trại Kingsburg Orchards , nhản hiệu của chúng là  Dinosaur - Khủng Long. Khi trồng ở trang trại Reedley  Family Tree Farms   chúng có tên   là Plumcot ( đúng ra là tên dành riêng cho  các giống lai 50/50  di truyền Mận Tây và Mơ - Mai.  Theo Don Goforth , giám đốc thương mnãi  Family Tree , có lẽ hảng cần đổi tên, vì song song với  các trái cây Zaiger . hảng bán ra  dưới danh xưng Pluots  rất nhiều  giống lai khác loài  là những trái mận tây của hảng BQ Genetics  và không muốn vi phạm  đến nhản hiệu thương mãi Zaiger.

 

 Đôi khi  các tên  gọi lại làm lu mờ những di truyền của trái cây. Trong 5 năm vừa qua, Kingsburg Orchards tung ra 6  giống lai   màu sắc - colored hybrids , trồng   ở hàng trăm mẩu tây hiện nay, dưới  tên thương mãi là Mơ Nhung - Velvet apricots. Nhưng Nhung Đen- Black Velvet, da vỏ  đen và phủ đầy lông tơ , ruột màu vàng  thật ra là một Plumcot; trong khi trái tráng lệ Nhung Vàng Kim - Gold Velvet , trên phương diện di truyền  là một giống lai  giửa đào lông , mơ và mận tây Peacotum.

    Trái Peacotum này, khi Family Tree bán ra lại gọi tên là Aprium ( thật ra  Aprium là nhản hiệu thương mãi của Zaiger để gọi tên các  giống lai giữa mơ  và mận tay , nhưng đặc tính của mơ chủ trì).  Còn  Vườn Bán cây Giống  Dave Wilson Nursery lại  gọi giống  mua theo môn bài này là Peacotum . 

Có những  liên  hệ thực tiễn  quan trọng  ở tình trạng lẫn lộn này. Phun thuốc , ngay cả khi  các nhà trồng tĩa  hửu cơ sử dụng,  phải được  đăng ký trước khi áp dụng  hợp pháp . Nhưng vì tổn phí và mất thì giờ để thử nghiệm trên  mỗi  một loài cây trái đặc thù, thế cho nên ít chất hóa học được đăng ký cho các   cây trái lai phức tảp mới mẽ. Điều này có nghĩa là mỗi nông dân  phải xác định lấy  các giống lai khác loài của mình  theo  hình dáng cây và trái  họ thấy là gần giống nhau nhất.

 

Mặt khác, các nhà vườn có nhiều khích lệ tài chánh  gọi tên  các giống lai  khác loài mận tây là mận tây lai  hơn là mận tây ; vì rằng họ khỏi phải đóng lệ phí tiêu chuẩn  cho Thỏa Ước  Trái  Cây Ca li - California Tree Fruit Agreeemnt CFTA, một nhóm thương mãi  các nhà trồng  tĩa đào lông , đào trần và mận tây, nhưng không phải là giống lai khác loài - interspecifics,   hầu có tiền đề xướng và khảo cứu.

Cách đây vài năm,  CFTA cho là thủ tục này  có phần đáng chán nản . CFTA thuê một nhà khoa học  phân tích các gen  của Pluots, xem thử chúng có thật sự  là giống lai không, nhưng kết quả không  cụ thể và tổ chức nay cho phép  các nhà vườn trồng tĩa  phân loại các trái cây này hoặc  họi chúng là  các mận tây lai khác loài  hoặc  gọi  là mận tâyđều được cạ  Đa số  đã lựa gọi tên chúng là các giống mận tây  lai tuyển khác loài - interspecific plums.        

 

 Thật sự, ngay cả khi  các nhà lai tuyễn  cũng không biết rỏ di sản di truyền chắc chắn  những lai tạo của họ nữa đó !.  Thay vì làm thụ phấn các cây  thử nghiệm  từ một hoa  duy nhất theo lề lối  truyền thống, Gen Bradford  của BQ Genetics,   đặt một bó  các cây cung cấp phấn hoa  đầy  hứa hẹn  khác nhau trong thùng   trên những cây mẹ. Như thế phấn  nào thụ tinh  hoa nào, thì chỉ có ong mới biết được mà thôi. Hỏi  bà Leith , con gái Floyd Zaiger , về di sản di truyền của tuyễn chọn, bà ta sẽ nhìn vào  thẻ sổ  kiểm kê . Đến thế hệ lai giống thứ sáu  và tái( hồi ) giao, điểm này  thật là một phức tạp làm rối trí. Tất nhiên, nhiều trái cây lai khác loài này sẽ xuất hiện nay mai. Một giống Nectaplum - Mận - Đào trần,   tên là Spice Zee (  chúng tôi cũng  đã đề cập trước đây ),  da trái màu tím hoa cà- mauve  và ruột ( thịt ) trắng như tuyết,  đã được  trồng diện tích nhỏ ở  Ca Li. Cho đến nay, Ca Li đang thử nghiệm rải rác  các  Mận - Xơ ri - Cherium  và Plerries , những giống lai giữa  xơ ri và mận tây, có đặc tính của xơ ri hoặc mận tây chủ trì.

 

Giới nhà vườn tỏ ra rất hồ hởi  lớn  về ý niệm lai tuyễn mới. Họ đang cố tìm những trái cây giống như xơ ri,  nhưng kích thước lớn hơn  có thể có thời gian thu hoạch kéo dài thêm , hay những trái mận tây  chất đường cao, lại có mùi vị đậm đà của xơ ri.   Một  nhà vườn ở Reedley,   năm 2010 này đã trồng  vài mẩu tây  Plerries , sẽ bán ra dưới danh xưng là mận tây  .

 

Tuy Zaigers là tiền phong lai các giống khác loài  tiên tiến này, các nhà tuyễn chọn khác quanh thế giới, tỉ như  công ty Ben- Dor Fruits của Israel ( Do Thái ), có một dòng  tên gọi là  Coloucot( Mơ màu sắc ) đang cố nhảy vào thị trường . Và thời gian tới,  một loạt trái  cây ăn tươi hạch quả  lai  mới này của tông Prunus, sẽ  bán ra thị trường .

 

 

 Trong lúc đó ,  nhưng kẻ làm thị trường muốn  chiếm  đoạt  huyền thoại giống lai  giữa các loài - intersprecifics ,   gọi chúng dưới tên  lạ như  Xoài đào trần - Mango nectarines . Xơ ri dâu tây - strawberries cherries hay Mận tây lựu - Plmegranates . 

            Không phải họ cố tình lừa bịp người mua, nhưng nhiều  người  tiêu thụ lại  tỏ vẽ ngạc nhiên  về khả dĩ  có được những  giống lai như thế các từ phi lý chó sói lai sơn dương - jackalope  vậy đó.

 

            Mai đây sẽ  có   đào  lông lai đào trần - peach-a- rinecủa hảng  Kingsburg Orchard, khoe khoang đó là một giống lai giữa đào lông - peach và đào không lông ( đào vỏ láng trần trụi )- nectarine .  Nhưng điều này  đúng với  đa số loại  trái đào  này ,  nghĩa là hai loại đào cũng một loài - species , nhưng có hai dạng vỏ,  một dạng đầy lông tơ và một dạng không lông tơ.

 

              Tất cả những loại trái cây mới mẽ này  thị trường hóa theo nhiều góc cạnh , có thể làm ngưới tiêu thụ đưa tay lên đầu hàng , vì dễ lầm lẫn  có nhiều lựa chon quá bí ẩn.  Nếu muốn các giống lai mới làm tròn nhiệm vụ , các kẻ làm trị trường sẽ cần phải cung cấp thông tin  chính xác, kiên định , nhưng từ hay ngôn từ họ cần , lại  chưa có sẳn  Goforth nói : “ là những kẻ làm thị trường, chúng tôi đang phấn đấu  tìm cách nào kể ra câu chuyện này. “ 

 

                               ( Irvine, Ca Li ngày 30 tháng 7 năm 2010 )

Trở lại Trang Khoa Học