Lên mạng ngày 14/7/2011
NGỦ VỚI KẺ THÙ
Nguyễn Thượng Chánh, DVM
Sau gần nửa thế kỷ lắng diệu ít nghe nói đến, ngày nay nạn rệp giường (bedbugs, punaises de lit) đã bùng phát trở lại một cách mạnh mẽ tại Bắc Mỹ, Âu Châu và Úc Châu…
Không một thành phố nào thoát khỏi vấn đề rệp. Nhà nghèo hay nhà giàu, bệnh viện, chung cư, phòng trọ, condo, rạp hát. Khách sạn hạng bét 2 sao bị nhiễm đã đành nhưng rệp cũng không tha loại hotel 5 sao sang trọng.
Rệp không biết kỳ thị một ai hết.
***
Rệp giường (bedbug) là con gì vậy?
Rệp giường (Cimex lectularius) là một loại côn trùng nhỏ cở hạt trái pomme và sống tại những nơi khó thấy như trong mền, gối, trong nệm, chiếu, giường, ghế nệm v,v…
These creatures have various names (and spellings) including: bed bugs, bedbugs, wall-lice, redcoats, mahogany flats, chinches and the chinch bug. Cimex lectularius is the common bedbug and Cimex hemipterus is the tropical bedbug.
Rệp dài 4-5 mm, hình dáng dẹp, màu vàng nhạt và có mùi hôi rất đặc biệt. Sau khi hút máu nó trở thành đỏ sậm.
Rệp rất khó bị tiêu diệt tận gốc được. Rệp không nhảy nhưng di chuyển rất nhanh.
Ít thấy rệp lúc ban ngày. Chúng thường xuất hiện vào ban đêm để cắn và hút máu người. Chúng cũng có thể nhịn đói, sống nhiều tháng mà không cần phải hút máu.
Rệp có thể di chuyển xa, theo hánh lý, túi xách, va li hoặc quần áo lúc đi du lịch hoặc lúc trở về từ xứ khác.
Tại sao nạn rệp bùng phát trở lại?
50 năm về trước những thuốc trừ sâu pesticides như DDT, organophosphate, carbamate và các hổn hợp của pyrethroid rất mạnh và rất hữu hiệu đối với rệp. Sau nầy chúng đều bị cấm sản xuất vì tính độc hại cho con người và cho cả môi sinh.
Sự gia tăng về du lịch và làn sóng di dân ồ ạt từ xứ nầy sang xứ khác là những nguyên nhân làm tái xuất hiện dịch rệp.
Chu trình tăng trưởng của rệp
Rệp cái đẻ trứng (300 đến 500 trứng) rất nhỏ và có màu trắng. Nhờ có chất keo nên trứng dính vào nệm, gối và những nơi nhám, khe giường, kẹt tủ, kẹt ghế, sàn gỗ v,v…
Trứng ủ 4-12 ngày nở ra rệp con hay thanh trùng ( nymph), và sau đó trở thành rệp trưởng thành sau 35-48 ngày.
Có tất cả 5 thời kỳ lột xác (molt) từ lúc trứng được đẻ ra, cho đến giai đoạn trưởng thành.
Rệp con hút máu ngay lập tức khi bắt đầu còn ở giai đoạn thanh trùng.
Rệp thường trốn ở đâu?
Trong các góc cạnh, khe giường, khung giường, đầu giường, chăn mền, nệm, gối, hộp lò xo của giường, lằn chỉ may nệm, khe ghế bọc nệm, kẽ hở sàn gỗ, ván lót bàn, tủ, nơi giáp nối giữa thảm và vách tường, giữa trần nhà và tường, trong quần áo máng trong closet và v,v…
Sau đó rệp phân tán đi khắp nơi, sang những nhà khác, theo hành lý du khách nhiễm vào các phòng trong hotel…
Tại Canada, các công ty dọn nhà thường sử dụng mền,vải của họ để bao tủ, giường, bàn ghế lại cho êm và khỏi bị cấn lúc dọn. Đây có thể là một nguyên nhân làm lây nhiễm rệp từ chỗ nầy sang chỗ khác.
Mua đồ cũ (danh từ bên nhà gọi là đồ sida) tại các tiệm như Salvation Army, Village des Valeurs (ở Montreal), chợ trời, garage sale, thú nhồi lông, đồ đạc quần áo do nhà thờ hay các tổ chức từ thiện biếu, giường, nệm tủ, bàn ghế lượm ngoài đường. Chuyện thường thấy tại Canada vào đầu mùa xuân mỗi năm thiên hạ có tật hay vứt bỏ đồ đạc cũ họ không xài ra đường.
Không ít dân tỵ nạn trong đó có người gõ, trong những buổi đầu khó khăn về vật chất đã có kinh nghiệm về đồ nhà thờ và đồ lượm ngoài đường…
Cẩn thận với những món trên. Rửa, giặt kỹ lưỡng, tẩy uế, phơi nắng, sấy khô…trước khi xài.
Rệp có thể truyền bệnh không?
Theo các nhà khoa học thì nơi vết cắn của rệp, da bị sưng lên, ngứa ngáy khó chịu, nổi mận đỏ vì dị ứng mà thôi. Có thể bôi kem calamine cho bớt ngứa. Dầu cù là cũng tốt thôi.
Có thể bị mất ngủ, lo âu.
Có dư luận nghi ngờ rệp có thể truyền bệnh viêm gan B. Nhưng theo các nhà khoa học thì có lẽ không phải vậy (unlikely).
Thật sự ra tuy rệp hút máu nhưng không chắc rằng chúng có thể truyền bệnh cho người.
Lý do không rõ ràng trên là do sự thiếu khảo cứu về rệp. Từ vài chục năm qua, số lượng rệp đã suy giảm rất nhiều nên các nhà khoa học ít có quan tâm đến loài côn trùng nầy.
Bed bugs bite - do but not transmit disease. Bed bugs painlessly feed on their host, injecting a tiny amount of saliva in the process, which can result in mild to severe allergic reactions. (Vermont-Department of Health)
Although transmission of more than 40 human diseases has been attributed to bed bugs, there is little evidence that they are vectors of communicable disease.(G.Gudhart PhD, JAMA)
Các công ty exterminator tha hồ hốt bạc
Các phương pháp được công ty exterminator sử dụng có thể là:
1) Phương pháp dùng chó huấn luyện đặc biệt để đánh hơi và phát hiện nơi có rệp. Sau đó là xịt thuốc diệt rệp.
2) Phương pháp dùng hơi nóng Thermal Remediation from TempAir. Đây là một kỹ thuật hiện đại diệt cả trứng, thanh trùng và rệp trưởng thành. Tiện lợi, chủ nhà có thể trở vô phòng sau một ngày. Giá đắt.
3) Phương pháp Eco Environmental (môi sinh). Sử dụng thuốc trừ rệp. Phải cần thời gian chuẩn bị, phải giặt rửa đồ đạc, quấn áo, mền gối. Mệt và mất công lắm.
Trong bài Sleeping with the Enemy (Bedbugs),New York Times có nêu một số giá biểu như sau:
-Mướn chó đánh hơi: 300$-600$
-Công ty exterminator đòi 250$-900$ cho một phòng/giá tùy theo mức độ trầm trọng của tình trạng nhiễm rệp.
Có công ty tính giá biểu trên số giường phải cần xịt thuốc.
-Đa số áp dụng phương pháp xịt thuốc và nhiệt.
-Chất đông lạnh Cryonite có thể giết rệp. (tính thêm tìền)
Có quyền hỏi quản lý khách sạn trước khi nhận phòng
Công ty diệt rệp cho biết chúng ta có quyền hỏi quản lý hotel các điểm dưới đây:
· Xin coi cuốn sổ rệp của hotel (bedbug registry): vấn đề nầy cũng không có gì bảo đảm lắm. Theo cơ quan NPMA (National Pest Management Association Hoa Kỳ) cứ 4 phòng thì có một phòng có thể bị nhiễm rệp. Chỉ cần một người khách khi check in có mang rệp theo trong hành lý hay trong quân áo là xong.
Rất khó kiểm soát vì số lượng khách mướn phòng quá nhiều và thay đổi liên tục.
· Hotel năm sao ***** cũng không thể bảo đảm 100% là không có rệp.
· Những điều cần nên hỏi hotel trước khi nhận phòng
-Hotel có chương trình kiểm soát rệp không?
-Có nhân viên kiểm soát rệp một hai lần trong tuần không?
-Hotel có sử dụng chó để tìm sự hiện diện của rệp không?
- Nệm, khung nệm (sommier, box spring) có được bao lại để phòng rệp chui ra không?
-Nếu phát hiện ra rệp, hotel sẽ làm gì?
Theo ý riêng của người gõ những câu hỏi trên có vẻ không ổn lắm. Nếu họ trả lời “không” ở hầu hết các câu hỏi trên thì hổng lẽ mình ra lề đường mà ngủ sao. Họ là hotel duy nhất trong vùng còn phòng trống và đã hơn 10 giờ tối rồi.
Công ty trừ rệp giải thích một số thắc mắc của bà con
1) Nếu nhiệt độ cao diệt được rệp thì tắt máy lạnh đi.
Trả lời: Nhiệt độ lý tưởng để rệp sinh sản là 27o- 38o C (80-100 độ F). Nếu tắt máy lạnh, rệp sẽ sanh sản lẹ hơn. Nhiệt độ tối thiểu để ngăn chặn chu trình tăng trưởng của rệp lả 50 độ C (122 độ F) và cần kéo dài trong 4-6 giờ tùy theo mức độ nhiễm rệp.
2) Tại sao nhiệt độ không làm cho rệp bỏ chạy đi?
Trả lời: Hơi ấm thu hút rệp. Xịt thuốc tới tấp làm cho rệp chạy trốn đến những nơi không có thuốc.
3) Phương pháp dùng nhiệt thermal remediation đắt tiền hơn các kỹ thuật cổ điển chỉ dùng thuốc giết rệp mà thôi.
Trả lời: Đúng vậy vì : phải cần đến thiết bị máy móc hiện đại, khỏi cần xê dịch, dọn đồ vật trong phòng sang nơi khác như trường hợp áp dụng phương pháp phun xịt thuốc. Phương pháp nhiệt không có mùi hôi, chỉ cần áp dụng một lần là đủ rồi. Bạn có thể trở vào nhà ngay trong ngày hôm đó.
4) Nên chọn phương pháp nào. Phun xịt thuốc hay dùng nhiệt?
Cho dù có áp dụng phương pháp phun xịt thuốc hay phương pháp nhiệt Thermal Remediation thì vẫn phải tôn trọng quy trình chờ 21 ngày mới được cho mướn căn phòng. (lời của công ty exterminator).
Những huyền thoại về rệp, theo EPA ( US Environmental Protection Agency)
1) Rệp sống nơi dơ bẩn
Tình trạng dơ bẩn không nhất thiết thu hút rệp. Rệp thích hơi ấm và carbon dioxide tỏa ra từ cơ thể chúng ta.
2) Rệp làm lây nhiễm bệnh tật
Không chắc lắm.
3) Rệp không chui ra nếu căn phòng quá sáng sủa
Rệp thích nơi tối. Nhưng để đèn sáng suốt đêm không có nghĩa là tránh được rệp cắn.
4) Chỉ cần sử dụng hóa chất (thuốc) không thôi cũng đủ diệt rệp
Sử dụng thuốc chỉ là một yếu tố mà thôi. Để có kết quả thật sự cần phải thấu hiểu chiến lược của việc chữa trị bao gòm các vấn đề kỹ thuật, cũng như việc thường xuyên cảnh giác tình hình phát triển của rệp. Ngoài ra cũng nên biết rằng rệp, tùy theo vùng địa dư, có thể biểu lộ sức đề kháng đối với vài loại hóa chất nào đó.
Tự mình giết rệp bằng cách nào?
-Bắt rệp ra ngoài- xịt thuốc, xịt các loại dầu, isopropyl alcohol (rubbing alcohol) coi chừng hỏa hoạn, keo xịt tóc, thuốc chùi toilet. Nguyên tắc là làm cho rệp ngạt thở và chết đi.
Không cần phải mua thuốc đắt tiền để thanh toán rệp.
- dùng máy hút bụi để hút rệp
- Quét rệp vào thùng nước nóng…
- Giặt rửa và phơi ngoài nắng
- Nhiệt độ 45 độ C(113 F) trong 1 giờ
- Nhiệt độ dưới 0 độ F(-19độ C) trong 4 ngày
- Bao tất cả (encasement) gối, nệm, khung nệm, khung lò xo, để nhốt rệp lại khỏi cắn người.
- Bỏ quần áo vào máy sấy cho chạy 20 phút.
-Xịt thuốc: sau khi xịt thuốc, một số rệp sẽ phân tán đi và trốn vào những nơi không có thuốc.
Chất thuốc bột có thể rãi quanh tuờng nơi giáp nối thảm và tường. Không xịt trên giường trên gối. Đem mền gối đi giặt khô dry cleaning.
Không đem loại pesticide dùng bên ngoài (outdoor) và đem xài ở trong trong nhà (indoor).
Quan sát kỹ lưỡng coi thuốc có diệt đuợc rệp hay không. Đọc nhãn hiệu và cách sử dụng cho thật kỹ.
Vật dụng như mền gối v,v… cần giặt tối thiểu120 dộ F (48.8 degré C). Có thể bỏ vô bao nylon đem phơi nắng trong vài ba ngày.
Rệp có thể chết ở nhiệt độ dưới điểm đông đặc, nhưng phải duy trì trong 2 tuần lễ.
Vặn tối da sưởi để diệt rệp trong khắp nhà là một phương pháp không hữu hiệu.
Dùng hơi nóng steam để giặt nệm (carpet steam cleaning là một gỉải pháp tốt để giết những rệp còn sót lại)
Một số thuốc diệt rệp
Canada
Insecticides/treatment/
Allethrin
Delta dust 0. 05% deltamethrin
Pyrethrin
Resmethrim 0.3% spray
Suspend SC 0.6 % spray
Drione Dust
Flee/Dragnet FT 0.5% spray
Malathion 57%El 4 table spoons per gallon of non odor kerosene
Tempo 2 0. 05% - 0.1% spray
Tempo 0.1% dust
Tempo 20WP
Not recommended for non professional exterminators! US
EPA Hoa Kỳ
Bifemthrin, Acetamiprid, béta cyflurthrin, boric acid, dichlorvos, pyrethrin v,v…
The most common pesticides available in the market are: Pyrethrins, Tempo, Allethrin, Delta Dust Flee/ Dragnet, Malathion, Drione Dust and Suspend SC. The list is very incomplete, but the above mentioned are the most common and easily purchasable in the market today.
The short listed pesticides are commonly sprayed into areas suspected of being habitat for bed bugs.
Quản lý dịch hại tổng hợp (Integrated pest management IPM)
Đây là là cách quản lý dịch rệp một cách hiệu quả, dựa trên căn bản khoa học và tôn trọng môi sinh. Các điểm sau đây được quan tâm đến:
Phải thấu hiểu sự tương tác giữa chu trình tăng trưởng của rệp với môi sinh.
Hạn chế thiệt hại về kinh tế đồng thời giới hạn rủi ro gây ngộ độc cho người, vật, nhà cửa và môi trường.
Kiểm tra vùng bị nhiễm rệp và những khu vực lân cận
Kiểm soát hành lý khi về đến nhà sau khi du lịch
Nhận diện chính xác thủ phạm chính là rệp
Ghi vào sổ, ngày địa điểm rệp được nhận diện
Loại bỏ rệp bằng cách chùi, rửa, sử dụng thuốc diệt rệp theo lời chỉ dẫn ghi trên nhãn hiệu v,v…
Trét bít các khe hở trên vách, trên sàn nhà.
Chánh phủ thờ ơ vì sợ tốn tiền
Thông cáo chung giữa CDC và EPA về rệp không xác định được lý do tại sao đột nhiên có sự bùng phát về vấn đề rệp tại Hoa Kỳ.
Các nhà khoa học chỉ có thể đưa ra một số giả thuyết như:
-có thể do sự đề kháng của rệp đối với một số thuốc diệt côn trùng hiện có trên thị trường.
-do sự gia tăng mực độ du lịch nội địa cũng như du lịch quốc tế.
-thiếu sự hiểu biết và quan tâm đến rệp của dân chúng cũng như sự thờ ơ của các cơ quan trách nhiệm nhà nước (EPA)
Kết luận
Dịch rệp không có biên giới, không kỳ thị màu da, đã trở thành môt thực trạng trong cuộc sống của con người bất luận sống ở đâu.
Rệp không còn là món dành riêng cho dân nghèo, xứ nghèo nữa. Ngày nay rệp mặt có ở khắp nơi. Có điều khác lạ là tai các xứ nghèo, người ta quen sống với rệp, với gián với chuột…nên không có ai la hoảng như dân Tây phương.
Dân chúng tại các quốc gia Tây phương thì lo rầu trước nạn dịch rệp trong khi dân Exterminator và tài phiệt nông dược và hóa chất thì vổ tay reo mừng.
Bạn nhớ check kỹ cái giường ngủ nhé!
Tham khảo
-US Environmental Protection Agency: Bed bug information
- CDC and EPA. Joint Statement on Bed bug Control in US
-Video Detecting bedbugs with a dog (xem chó đánh hơi nơi có rệp)
-PestPro. ThermalRemediation from TempAir (kỹ thuật dùng hơi nóng để diệt rệp)
-G.Gudhard PhD, R.deShazo MD. Bed bugs (Cimex lectularius) and clinical consequences of their bites. JAMA
Montreal, July 13, 2011
