Lên mạng ngày 26/11/2009
Tôi Đi Chủng Ngừa Cúm A(H1N1)
Nguyễn Thượng Chánh, DVM
Tại Québec/ Canada, chương trình chủng ngừa đại chúng vaccination de masse cúm A(H1N1) đã được phát động rầm rộ vào đầu tháng 11 năm 2009.
Nói rõ thêm là tại Canada, chủng ngừa có tính cách tự nguyện và do chánh phủ đảm trách. Nhờ chính sách y tế hoàn toàn miễn phí nên dân Canada không phải tốn tiền.
Cũng như Hoa Kỳ và các quốc gia Âu châu, Canada đã thực hiện việc chủng ngừa cho công dân mình theo thứ tự ưu tiên căn cứ trên mức độ nguy cơ bị nhiễm cúm A(H1N1).
Đầu tiên là các dân áo trắng: bác sĩ, y tá và nhân viên trong các bệnh viện phải được cho chủng trước tiên, kế đến là các phụ nữ đang mang thai, cha mẹ anh em trong nhà có em nhỏ dưới 6 tháng, trẻ em từ 6 tháng đến 4 tuổi, các người có hệ miễn dịch suy yếu sẵn vì một chứng bệnh nào đó như cancer chẳng hạn, trẻ em từ 5-19 tuổi, kế đến là những người từ 20 tuổi trở lên, cuối cùng là các cụ từ 65 trở lên (các cụ chích sau cùng vì đã có ít nhiều miễn nhiễm từ trước rồi)...
Thiếu nhi dưới 6 tháng tuổi được miễn chủng ngừa nhờ vào việc còn được hưởng kháng thể từ nguời mẹ.
Công việc chủng ngừa hoàn toàn do y tá nhà nước đảm trách. Tùy theo điạ phương và nơi cư trú mà rất nhiều trung tâm chủng ngừa centre de vaccination có sức chứa lớn được thiết lập rải rác tại những nơi công cộng, như các trường học, bệnh viện địa phương, sân vận động, thương xá shopping mall, v.v.
Tùy theo nơi mình cư ngụ mà mình đến chủng tại trung tâm của địa phương mình.
Đa số các trung tâm chủng ngừa đều mở cửa từ 8 giờ sáng tới 8 giờ tối và có nơi làm việc luôn cả ngày cuối tuần nữa.
Tại Longueuil, thành phố ngoại ô phía Nam Montréal và là nơi người viết cư ngụ, lịch chủng ngừa cho các cụ trên 65 tuổi được kéo lùi lại sớm hơn 12 ngày nghĩa là sẽ khởi đầu vào ngày 18/11/2009 thay vì ngày 30/11/2009 như đã được ấn định từ trước.
Ngày 20/11, hai vợ chồng tác giả đến trung tâm chủng ngừa vào lúc 8 giờ rưỡi sáng. Trung tâm được đặt tại trường Trung học Samuel de Champlain, cách nhà 15 phút xe. Khi đến nơi thì đã có khoảng 5-6 chục người đã vào đứng trong hàng rồi. Tất cả mọi người đều được phát cho một phiếu coupon để trở lại chủng ngừa từ 3 giờ đến 8 giờ tối cùng ngày.
Bốn giờ chiều, hai vợ chồng lót tót trở lại trung tâm. Sao mà đông người quá vậy? Ít nhất cũng có 2-3 trăm người rất trật tự và lịch sự, không chen lấn, yên lặng và tuần tự kẻ trước người sau xếp vào hai hàng dài, tương tợ như ngày đi bỏ phiếu.
Mỗi người được phát cho một tờ thông tin về ích lợi của vaccin cũng như về các phản ứng có thể xảy ra (tuy rất hiếm) và những gì cần phải làm.
- 50% có đau, nhức, sưng tại điểm chích: đắp một khăn lạnh lên đó;
- Đau các bắp cơ, nhức đầu, mệt mỏi, đau khớp (10-49%);
- Sốt, sưng hạch nách (1-9%);
- Mắt đỏ, đau cổ họng, ho hen, khó thở (1-9%), sưng mặt (1-9 ca cho 1000 người). Đây là hội chứng syndrome oculo respiratoire (SOR). Uống Tylenol, Acétaminophène, Ibuprophène cho đỡ bớt triệu chứng, hoặc đi khám bác sĩ nếu nặng;
- Đầu óc quay cuồng, chống mặt (étourdissement), mất ngủ, xáo trộn tiêu hóa, nổi mày đay urticaire, đỏ da (từ 1-9 cho 1.000 người);
- Co giật convulsion, đau nhức đầu névralgie, giảm tạm thời tế bào huyết có nhiệm vụ trong việc làm đông máu (từ 1-9 ca cho 10.000 người);
- Có thể có một nguy cơ (tuy rất thật yếu) xảy ra hội chứng tê liệt Guillain-Barré. Nguy cơ 1 ca trên 1 triệu người đã chủng ngừa (trong tầng lớp người trưởng thành bình thường, tỉ lệ người bị bệnh Guillain-Barré là từ 10-20 ca trên 1 triệu người);
Cũng như tất cả các loại thuốc men và chất sinh học, phản ứng dị ứng allergie có thể xảy ra. thường là một phút sau khi được chích. Bởi lý do nầy, mà các y tá yêu cầu chúng ta phải ngồi nán lại 15 phút trước khi có thể về nhà.
(Viết theo tài liệu Santé et Services Sociaux Québec Oct 2009).
Y tá (étape 2) kiểm soát thẻ bảo hiểm sức khỏe cá nhân và phát cho mình một tờ kê khai “Vaccination –Pandémie Grippe A(H1N1)” để mình tự điền vào:
Các câu hỏi như sau: có mang thai không, chừng nào sanh; hôm nay bạn cảm thấy thế nào; từ trước tới giờ bạn có chủng ngừa bao giờ không; có bị phản ứng cần sự can thiệp của bác sĩ không? Ăn hột gà có bị dị ứng không? Có bị các vấn đề xáo trộn đông máu cần sự chữa trị thường xuyên; có uống thuốc kháng đông như Coumadin, Warfarin, Warfilone, Héparine không?
Xác nhận là mình có nhận các thông tin viết nói về lợi hại của việc chủng A(H1N1).
Mình ký tên vào tờ khai và cho phép người ta chủng (cái mục nầy coi bộ chánh phủ muốn tự bảo vệ họ để khỏi sợ bị bệnh nhân kiện tụng nếu chẳng may có điều gì xảy ra chăng!)
Các vaccin được thấy ghi trong mẫu kê khai gồm có:
- Arepanrix adjuvanté 0,5 ml IM;
- Arepanrix adjuvanté 0,25ml IM;
- Vaccin monovalent influenza A(H1N1) sans adjuvant 0,25ml IM;
- Vaccin monovalent influenza A(H1N1) sans adjuvant 0,5ml IM;
Xong, bước qua bàn kế (gọi là étape 3) để y tá kiểm soát lại tờ giấy mình vừa kê khai, và quyết định loại vaccin mình được chích. Trường hợp của tác giả, y tá quệt ngay hàng Arepanrix adjuvanté 0,5ml IM. Đây là liều lượng cho người lớn, trẻ em thì 0,25 ml (nửa liều).
Phát cho mình một số thứ tự và mình bước ra hành lang đứng sau người phía trước chờ tới phiên để bước vô phòng chích. Trong phòng có 8 bàn do 8 y tá trông coi. Trước khi chích, y tá xem kỹ lại tờ giấy kê khai và hỏi lại để xác nhận những gì mình đã khai. Xong, họ bảo mình vén tay áo lên, hít hơi vào thật sâu để cô ta lụi kim vào cánh tay, và sau cùng viết cho mình một tờ biên nhận đã có chủng ngừa với tên và liều thuốc đã chích.
Rồi bảo mình qua ngồi chờ ở phòng bên cạnh trong 15 phút, nếu ok thì cứ ra về tự nhiên.
Khi ra khỏi trung tâm, đồng hồ chỉ đúng 5 giờ chiều.
Một vài con số thống kê
Báo La Presse/Montréal, có cho biết: kể từ đầu tháng 11 đến ngày 19/11/2009 tại Québec đã có 1,7 triệu người đã được chủng ngừa cúm A(H1N1).
- Số người phải nằm bệnh viện tại Québec vì cúm từ 30/8/2009 là 1.854;
- Từ 12-19/11/2009 là 720 người;
- Số người chết từ 30/8/2009 là 42 người;
- Số người chết từ 12-19/11/2009 là 11 người;
- Tuổi trung bình của bệnh nhân bị cúm: 24 tuổi;
- Tuổi trung bình của người chết vì cúm: 63 tuổi.
CDC Hoa kỳ ước đoán từ đầu dịch cúm heo vào tháng 5/2009 đến nay có ít nhất 22 triệu người Mỹ đã bị lây nhiễm, với 3.900 người chết.
Virus A(H1N1) lại biến đổi nữa
Tổ chức Y tế thế giới vừa cho biết virus A(H1N1) vừa đột biến và đã gây 2 tử vong tại Norvège. Ngoài ra, cũng có 5 người Anh và 4 người Hoa Kỳ đã bị nhiễm cúm đề kháng với thuốc diệt siêu vi Tamiflu. Các giới chức y tế đều rất lo ngại đây có thể do đột biến của virus A(H1N1).
Theo WHO, thì A(H1N1) đã giết hại khoảng 6.750 người trên thế giới.
Bàn về vaccin A(H1N1)
Vaccin A(H1N1) đã được Cơ quan Santé Canada phê chuẩn ngày 21/10/2009 cùng ngày với chiến dịch chủng ngừa cúm heo tại Âu châu. Nhiều người hơi e ngại vì lẽ các giai đoạn thí nghiệm lâm sàng (essais cliniques) chưa hoàn toàn kết thúc.
Tại Canada, vaccin A(H1N1) do cty GlaxoSmithKline sản xuất ra từ phòng bào chế đặt ngay tại thành phố Québec. Vaccin nầy có tên thương mại là Arepanrix, và đồng loại với vaccin Pandemrix được phê chuẩn tại Âu châu hồi cuối tháng 9/2009 vừa qua.
Ngược với Canada, l’Agence européenne des médicaments (AEM) của Âu châu, bên cạnh Pandemrix cũng do GlaxoSmithKline làm ra, đồng thời họ còn phê chuẩn thêm những vaccin khác nữa để đối phó với đại dịch pandemy A(H1N1). Các vaccin nầy do hai nhà bào chế Baxter và Novartis sản xuất ra.
Vaccin Arepanrix của GlaxoSmithKline gồm có virus được làm cho yếu đi (inactivé), và pha trong dung dịch bổ trợ (adjuvants) gồm có chất squalène, tocopherol (vitamine E) và polysorbate 80. Các phản ứng phụ có thể có là nhức đầu, đau khớp, đau bắp thịt, đau nhức nơi tiêm chích, mỏi mệt và hơi sốt nóng sau khi chủng…GlaxoSmithKline khuyến cáo không nên sử dụng vaccin nếu những ai có phản ứng quá mẫn (réaction anaphylactique) với protéine hột gà, thịt gà, formaldéhyde, sulfate de gentamicine và désoxycholate de sodium. Những chất vừa nêu đều là thành phần của vaccin Arepanrix.
Squalène và Thiomersal
Là hai chất bổ trợ adjuvants mà dân chúng và một số nhà khoa học hơi lo ngại. Đây là những hợp chất gốc thủy ngân (composé chimique organo mercuriel).
Chất bổ trợ giúp làm tăng sức miễn dịch của cơ thể đối với virus cúm A(H1N1).
Trong trường hợp Squalène, có nhiều khảo cứu rất tương phản nhau.
Có dạo Squalène bị nghi ngờ là nguyên nhân của một bệnh lạ xảy ra cho một số quân nhân Hoa Kỳ tham chiến tại vùng Vịnh năm 1991. Bệnh có triệu chứng rất phức tạp như: mệt mỏi kinh niên, bệnh ngoài da, hơi thở trở nên ngắn, đề kháng insulin, cancer não, bệnh thần kinh tê liệt Lou Gehrig’s disease và viêm cơ sơ hóa fibromyalgia, v.v... Các bác sĩ gọi đó là hội chứng của chiến tranh vùng Vịnh (Gulf war syndrome). Thuở đó, vì sợ Sadam Hussein chơi chiến tranh sinh học nên các quân nhân Mỹ tham chiến đều bị bắt buộc phải được chủng ngừa bệnh Than (anthrax). Squalène là một thành phần của vaccin chống anthrax thuở đó.
Tuy vậy, từ 1997 đến nay cũng đã có trên 22 triệu người đã được chủng ngừa cúm thường niên (seasonal flu) với loại vaccin có chứa Squalène mà chẳng thấy có báo cáo nào nói đến một rắc rối nào cả.
Ngoài ra, có người cũng cho rằng chính squalène là thủ phạm gây ra hội chứng tê liệt Guillain-Barré.
Squalène là một chất được thấy hiện diện một cách tự nhiên trong vài loại thực vật và động vật kể cả con người.
Squalène cần thiết trong việc tổng hợp cholestérol, hormones stéroides và vitamine D trong cơ thể chúng ta.
Công ty GlaxoSmith Kline nói rằng Squalène cũng thường được sử dụng trong kỹ nghệ thực phẩm, kỹ nghệ mỹ phẩm và trong một số dược phẩm bán tự do (over the counter) không cần có toa bác sĩ...
Chất bổ trợ rất cần thiết trong việc điều chế vaccin.
Chúng giúp tiết kiệm antigène (virus) để có thể chủng được một số lượng lớn dân chúng đồng thời có thể đạt được tác dụng miễn nhiễm chéo immunisation croisée đối với các virus đột biến. Nhờ vậy chúng ta có được một sự bảo vệ rộng lớn hơn.
Thiomersal là một chất bổ trợ khác cũng thấy được thêm vô vaccin A(H1N1).
Cách nay trên một chục năm có vài nhà khoa học Hoa kỳ nghi ngờ rằng Thiomersal là nguyên nhân gây ra bệnh tự kỷ autism ở một số trẻ em sau khi được chủng ngừa bệnh ROR hay rougeole-oreillons-rubéole/ measle-mumps- rubella (sởi, quai bị, ban đào), tuy rằng đã có cả chục khảo cứu nói lên tính chất an toàn của vaccin ROR rồi.
Năm 2004, tổ chức Y tế thế giới đã bác bỏ các tin đồn bất lợi về vaccin ROR.
Chất bổ trợ dùng làm vaccin cúm A(H1N1) kỳ nầy cũng rất tương tợ với chất bổ trợ thường được cty GlaxoSmithKline sử dụng từ trước tới giờ trong việc sản xuất ra vaccin chống papillovirus gây bệnh cancer cổ tử cung.
Cần phải chủng thêm một lần thứ hai không?
Theo báo l’Express de France (12 nov 2009), thì lúc đầu giới chức y tế Âu châu dự trù cần phải chủng 2 lần sau 3 tuần lễ vì đó là thời gian virus A(H1N1) có thể đột biến. Nhưng các thí nghiệm trong tháng 9 tại Âu châu cho thấy vaccin vẫn còn hữu hiệu vượt xa mức dự trù.
Kết quả nầy đã được Tổ chức Y tế Thế giới nhìn nhận, và ngày 30 tháng 10 đã ra quyết định chỉ cần chủng 1 lần cho người lớn và trẻ em từ 10 tuổi trở lên cho dù với vaccin có chất bổ trợ hay không.
Tại Québec, chánh phủ cũng quyết định chỉ chủng một lần thôi cho người lớn và trẻ em mạnh khỏe (từ 6 tháng đến 9 tuổi), ngoại trừ ca những em nào có hệ miễn dịch quá suy yếu vì một chứng bệnh nào đó, thì cần phải chủng thêm một lần thứ nhì nữa (trẻ em chủng mỗi lần nửa dose vaccin).
Les autorités de la santé publique ont par ailleurs confirmé qu'il ne sera pas nécessaire d'administrer une seconde demi-dose du vaccin aux bambins en bonne santé âgés de six mois à neuf ans.
Une deuxième dose sera toutefois prescrite pour les jeunes enfants immunosupprimés.
Tại sao người ta chết vì cúm A?
Trong 80% ca, tử vong xảy ra cho nhũng ai đang có mang sẵn một loại bệnh mãn tính về hô hấp hoặc bị tiểu đường ở thể nặng. Béo phì và mang thai cũng được xem là những nguy cơ quan trọng có thể gây tử vong cúm A(H1N1).
Ngược với bệnh cúm thường niên, cúm A(H1N1) ít ảnh hưởng đến các cụ cao tuổi.
Các trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên đến 25 tuổi là đối tượng thường dễ bị nhiễm cúm heo nhứt.
Virus cúm heo có thể gây chết một cách trực tiếp bằng bệnh lý viêm phổi nặng kèm theo trụy hô hấp (détresse respiratoire), và làm nghẽn một vài mạch máu quan trọng của phổi.
Ở người đang khỏe mạnh, 30% ca tử vong cũng có thể xảy ra do hệ miễn nhiễm bị tê liệt, và vì thế đã mở ngõ cho vi trùng gây cảm nhiễm và chết chóc.
Québec sản xuất trứng gà để làm vaccin A(H1N1)
Cty GlaxoSmithKline chỉ sử dụng loại trứng gà «có trống» và cho vào máy ấp trong 2-3 ngày trước khi được dùng để gầy cấy virus A(H1N1).
Québec có tất cả 7 trại chăn nuôi gà (gà mái nuôi chung với gà trống) và hai nhà máy ấp có hợp đồng với cty GlaxoSmithKline để cung ứng trứng gà dùng làm vaccin quanh năm.
Trường hợp bình thường, mỗi năm các trại gà chỉ cần số một số lượng trứng của lối 25 tuần lễ cũng đủ dùng cho nhu cầu sản xuất vaccin cho mùa cúm hằng năm (seasonal flu).
Đặc biệt, năm 2009 thì có khác vì sự xuất hiện của đại dịch A(H1N1).
Tuy vậy, nhờ có kế hoạch dự phòng từ trước nên sự sản xuất trứng không gặp trở ngại đáng kể nào hết. Số lượng trứng vẫn thừa thải để đáp ứng cho nhu cầu của kỹ nghệ làm vaccin hầu đối phó kịp thời với tình hình pandemy…
Nhìn từ bên ngoài các trại gà dùng để lấy trứng làm vaccin cũng không khác gì mấy với các trại gà bình thường, nhưng tiêu chuẩn vệ sinh biosécurité của các trại gà nầy phải rất cao, và rất chặc chẽ hơn các trại gà sản xuất trứng ăn hay để ấp gà con.
Tất cả trại gà sản xuất trứng dùng làm vaccin đều phải được chứng nhận HACCP (certifié HACCP).
Theo định kỳ mỗi tháng, thú y sĩ của GlaxoSmithKline đến thanh tra và kiểm soát tình trạng sức khỏe của đàn gà, nước uống cũng như các vấn đề vệ sinh chung của trại.
Trứng để làm vaccin phải là loại trứng lành lặn, nặng từ 55-70gr mà thôi. Sau đó, trứng được đem ấp 2-3 ngày tại những lò ấp couvoir đặc biệt. Các trứng không đúng tiêu chuẩn, nhỏ hơn 55gr hoặc nặng hơn 70gr đều bị loại ra, và đem bán cho kỹ nghệ biến chế thực phẩm.
Với số lượng trứng sản xuất ra, Québec đã cung ứng 68% nhu cầu về trứng dùng làm vaccin cho cả Canada.
Các giai đoạn sản xuất ra vaccin A(H1N1)
The five-six month timetable for influenza vaccine production from
isolation of vaccine strain to release first vaccine lots.WHO
**Tại các phòng thí nghiệm tham chiếu – Activities at WHO collaborating centers
- Chuẩn bị gốc chủng virus (3-6 tuần). Reference virus strain preparation
- Kiểm soát và xác định (3 tuần). Verification /validation
- Thuốc thử tham chiếu (4 tháng). Reference reagents
**Tại nhà bào chế - At the vaccine manufacturer
- Hữu hiệu hóa việc sản xuất - Gia tăng giờ làm việc (3 tuần) Manufacturer process optimization and working seed establishment.
- Sản xuất tối đa (thời gian ủ, incubation 3 ngày).Vaccine bulk manufacturer.
- Kiểm soát chất lượng (2 tuần). Quality control.
- Chuẩn bị liều lượng và làm các test tiên khởi (2 tuần).Vaccine filling/Release
- Thí nghiệm lâm sàng tại Âu châu (4 tuần). Clinical studies
**Tại cơ quan phê chuẩn của chánh phủ -At the regulatory agency
-Vaccin được phê chuẩn sau 2 ngày. Regulatory approval
Activity Month 1 Month 2 Month 3 Month 4 Month 5
At reference labs
Reference strain preparation --------à
Verification / distribution to manufacturer -----à
Preparation of reference reagents -----------------------------------------à
At Manufacturer
Optimise / Establish working seed bank ------à
Inoculation of eggs, incuabtion à--------------------à
Harvesting, purification -----à----------------à
characterization, sterility testing -à---------à
Filling, safety testing, release
Clinical Trial (in Europe) -----------à
At regulatory agency
Review and release --à ---à
The above procedure requires five to six months before the first final lot becomes
available.
Ngoài vaccin ra, có cách chữa trị nào khác không?
Cơ quan FDA hoa kỳ vừa công bố một danh sách các thuốc và sản phẩm do lang băm sản xuất ra và nói rằng giúp ngừa và chữa trị hữu hiệu cúm A(H1N1). Đây là các mặt hàng thấy quảng cáo trên Internet.
The U.S. Food and Drug Administration has released a list of fraudulent products, including dietary supplements that claim to cure or prevent H1N1, a photon machine, fake Tamiflu and a shampoo that aims to protect users from the virus
Đó là Tamiflu dỏm, máy photons và các loại shampoo diệt virus A(H1N1), v.v.
Cũng có một số bác sĩ có tư cách đề nghị ra một số sản phẩm khả dĩ có thể làm chậm lại sự lây nhiễm virus hoặc giúp làm nhẹ bớt triệu chứng bệnh cúm heo.
Các nhà nghiên cứu của Đại học Atlanta cả quyết là có những chất chống oxyt hóa antioxydants như vitamin A và E có thể làm chậm lại sự xâm nhập của virus.
Có vài bác sĩ tại Massachusetts General Hospital/Boston đề nghị dùng chất L-theanine, thấy trong trà. Chất statines, dùng trị cholesterol cũng thấy có thể làm giảm đi các phản ứng viêm sưng gây nên bởi sự gia tăng chất cytokines, là những phân tử được hệ miễn dịch thải ra khi có sự lây nhiễm virus.
Kết luận
Tin mừng vừa đến qua báo chí. Các nhà dịch tể học cho biết tình hình dịch cúm A(H1N1) tại Bắc Mỹ có mòi đang ổn định, thí dụ như có ít người bệnh, ít người nằm bệnh viện, và ít tử vong hơn so với sự tiên liệu từ trước. Họ nói đây có lẽ là thời điểm “nghỉ xả hơi hay momentum” ở giai đoạn hai của pandemy.
Phải chăng đã nhờ một phần vào thuốc chủng?
Tại sao phải chủng ngừa? Câu trả lời trước tiên là để mình khỏi bệnh, nhưng cũng đồng thời là để bảo vệ người thân trong gia đình mình, và nói rộng ra cũng là để bảo vệ cho xã hội nữa.
Bệnh dịch sẽ chậm lại, thậm chí có thể chấm dứt luôn nếu có một tỉ lệ lớn dân chúng trong xã hội được chủng ngừa.
Tỉ lệ nầy thay đổi tùy theo bệnh dịch, nhưng thường được ấn định ở vào mức từ 70% đến 80% dân số được chủng ngừa trong cả xứ.
Tính đến ngày 25/11/2009, Québec đã có trên 2 triệu người đã được chủng ngừa rồi. Được biết tổng dân số Quebec là 8 triệu người.
Trẻ em từ 6 tháng đến 5 tuổi đã được chủng trên 71%, kế đến là phụ nữ đang mang thai 53%, trẻ em từ 5 tuổi đến 19 tuổi 36%.
Cũng như nhiều tỉnh bang khác của Canada, Québec đã quyết định cho phép toàn dân được quyền chủng ngừa cúm A(H1N1)./.
Tham khảo:
-L’express fr 12/11/2009. La vérité sur le vaccin contre la grippe A
-Christian Leduc. l’Actualité pharmaceutique vol 17, no 10,Nov 2009.Vaccin contre la grippeA-Un virus sous attaque
Montreal, Nov 25, 2009
Trở lại Trang Khoa Học
