Danh từ tai biến động mạch não rất phổ thông tại Sài Gòn, còn miền quê tôi thì mọi người hay dùng danh từ đứt mạch máu đầu, tiếng Ăng Lê gọi là stroke. Còn nhớ năm 1997 khi ba tôi ở Sa Đéc ngủ sáng dậy bị mê mắt trợn tròng, như có linh cảm lúc ấy tôi điện thoại về thì đang được đưa qua bệnh viện Sa Đéc. Nước cùng thì đưa lên Sài Gòn, luật bên ấy dân đông bệnh nhiều, không bao giờ được bệnh viện tỉnh chuyển lên Sài Gòn. Mình tự đi, sau đó tôi hối hả về thăm thì ba tôi vừa được giải phẩu xong, lúc ấy ba vừa tĩnh còn biết cảm nhận có tôi về thăm nhưng rồi sau đó phải biền biệt.  

 

Sinh lý bệnh học giải rõ hiện tượng này do máu lòn vào bên trong vách động mạch, (không phải nghẽn động mạch) hay đứt như căn sợ dây thun ra mạnh làm đứt, mà là hiện tượng dồn nén lâu ngày của máu bám len lỏi vách động mạch thành một cục tròn vo nằm kề nhô lên từ thành động mạch, gọi là aneurysm (xem hình), lâu ngày cục này bể ra, nhẹ thì lành hẳn, nặng thì nằm mê mắt trợn trừng, theo luật sanh lão...

 

Bệnh này chỉ xãy ra ở những người lớn tuổi mà thôi. Tuổi càng lớn trên 40, nên xét nghiệm máu hàng năm xem nồng độ lên cao của 2 chất triglyceride và cholesterol lên cao rất nguy hiểm; liên đới với chất HDL (high density lipid) và LDL (low density lipid); (lipid là ester hoá của triglycerol thành triglyceride, cholesterol là tập hợp của triglyceride, cũng như HDL và LDL). LDL cao rất nguy hiểm, tại sao? Vì LDL nhỏ nhắn dễ len lỏi vào vách động mạch khiến cho máu đọng làm phình lên một cục aneurysm.

Nếu 1 cục aneurysm nhỏ bị bể thì sẽ tự lành hẳn, bệnh nhân cảm thấy ê ê một bên trong đầu, (thấy nóng nóng chỉ 1 bên, hay tê tê chỉ 1 bên tức là lạnh). Nếu cục aneurysm có kích thước to vở ra (quen gọi là đứt) thì một vùng tế bào trong não (đầu) bị nghẹt (không còn luân lưu biến dưỡng bình thường, chỉ cần ngừng dinh dưỡng 5 phút là tế bào não ‘chết’). Nên khi bị mê, mắt trợn tròng, sôi bọt mồm, thì sắp… hát bài ‘Thiên Thai’ của nhạc sĩ Văn Cao. Nếu có giải phẩu thì phải làm để cầu mai vì trước khi giải phẩu phải ký giấy cam kêt.  

 

Thành ra khi áp huyết gia tăng nên tìm đủ mọi cách làm cho áp huyết hạ xuống ngay, vì nếu áp huyết cao thì cục aneurysm dễ nổ tung. Như vậy thì làm sao biết được cục aneurysm? Không có cách nào hết bạn ạ! Dùng siêu âm, CT (Computerized Tomography, MRI (Magnetic Resonance Imaging)… cũng không nhận diện ra đâu. Có cách là khi lớn tuổi nên ít làm việc, ăn uống cho cơ thể cân đối, khuyên ăn bớt chất béo (kể cả đường và đạm), nên thể  dục nhẹ, không nên tập thể dục mạnh như “hip hop”, hạn chế việc lo lắng, làm việc, đi lại.

 

Vì bạn cứ bảo là: “Tôi bận quá! Tôi bận cả ngày! Tôi hỏng qưởn!…” Thì khi bạn nằm trợn tròng, miệng sôi bọt mồm thì lúc đó bạn có còn bận? qưởn? nhiều hay ít tiền nữa hay không?

 

Nhân viên bảo vệ sức khoẻ ‘healthcare provider’ khuyên mọi người nên giữ tốt môi trường chung trường chung quanh, cách sống và tâm lý.

Tại Hoa kỳ, tử vong số 1 hằng năm là vì hệ thống tim mạch, còn môi trường thì được dùng danh từ là ‘acid rain’, vì 1 người 1 chiếc xe 4 bốn bánh thì môi trường là ‘acid rain’ (mưa acid độc) quá đúng rồi. Còn tâm lý học thì thống kê ngành tâm ly cho thấy về tâm thần:

 

Sac: là hình tròn như cái bong bóng nhỏ, fusi: là hình như trái lê, rupture: là bể ra

 

BS Trần V Diên NLSCT 70-73(CT) ngày 26/5/2011