Lên mạng ngày 24/4/2010
Những cuộc chiến pháp luật điều tra dùng DNA –gen, làm chứng cớ:
Cơ quan cảnh sát, công an Hoa Kỳ FBI, chống cự xem xét chi tiết “ phối hợp, sánh đôi tốt “ dạng DNA (hay câu chuyện “Bao Công thẩm án Quách Hòe “ thế kỷ 21 ? )
G S Tôn Thất Trình
Ngày mồng 9 tháng sáu 2008 , Cục Y tế Công Cọng bang Ca Li gửi những bức thư đến 13 công ty thử nghiệm ( xem hình rà dò- scan DNA và nhiễm sắc thể đính kèm ) họat động ở Ca Li , nói rằng các công ty đã vi phạm luật bang Ca Li và ra lệnh cho họ” phải chấm dứt hay từ chối làm thử nghiệm di truyền mà không cógiấy phép hay của bác sĩ. “ . 5 trong số công ty này tọa lạc ở Ca Li . Những công ty khác ở các bang Hoa Kỳ khác hay ở ngọai quốc . 13 công ty nhận thư là những tai to mặt lớn của ngành, tỉ như 323vàTôi , deCODEme Genetics và Navigenic. Những công ty tai to mặt lớn khác như Direct DNA, tọa lạc ở San Francisco, không phải nhận thư này . Chứng tỏ Hoa kỳ cần có những luật lệ điều hành mới hơn, ở ngành công nghệ sinh học mới mẽ . Sau đây là một khía cạnh luật pháp , tòa án của ngành công nghệ sinh học, phân tích DNA , có lẽ nước nhà cũng nên biết qua .
Từ DNA đến dạng – profile DNA
Bước 1 : Cách ly, tách ra locus ( số nhiều là loci)– nơi cư trú của gen
Các nhà phân tích DNA thường hay xét đến 13 vị trí di truyền, gọi là loci trên nhiễm sắc thể , một phân số nhỏ bé của tòan thể hệ gen. Mỗi vị trí có hai dấu chuẩn – markers di truyền hay a len- alleles. ( xem hình 1 )
Bước 2 : Ở mỗi locus , các a len được xác định dùng một điện đồ mủi nhọn -
electropherogram, trưng bày chúng thành những đỉnh trên đồ thị . Bề cao của mỗi đỉnh cho biết là đã dò ra được bao nhiêu DNA ở mỗi locus . ( xem hình 2)
Bước 3 : tạo dạng ( dạng hình )
Một dạng DNA là một đồ thị biểu diễn hai a len ở mỗi vi trí bằng một con số . Vì các a len có khuynh hướng biến đổi , các dạng ( hình ) có thể dùng để phân biệt giữa những cá nhân.
Khám phá ở bang Arizona ( Hoa Kỳ )
Năm 2001, một nhà phân tích la bô Phoenix tìm thấy hai kẻ giết người có những dạng ( hình )tương tự nhau một cách đáng ngạc nhiên . Chúng không liên hệ gì nhau , nhưng sánh đối nhau ở 9 trong số 13 vị trí di truyền . Thống kê của FBI Hoa Kỳ nói rằng cơ hội của DNA hai người sánh đôi chung nhau ở 9 loci thật rất xa vời , 1 trên 113 tỉ. Hàng trăm sánh đôi như thế , sau đó đã được tìm thấy ở những căn cứ dữ liệu nhiều tiểu bang Hoa Kỳ khác (xem đồ biểu đính kèm,hinh 3 )
Mâu thuẩn ngày sinh
Các chuyên viên sử dụng một phép tương suy – analogy , tên gọi là mâu thuẩn ngày sinh – birthday paradox, hầu giải thích cách nào, khi bạn lục sóat một dạng DNA, có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến cơ hội khám phá một sánh đôi . Trong vài trường hợp, sánh đôi lại thấy nhiều hơn là nhiều người tưởng.
Hảy tưởng tượng bạn dự tiệc cùng với 99 khách mời . Nếu bạn ngẩu nhiên kéo một khách ra một bên, sác xuất ông hay bà khách có cùng chung bạn ngày sanh tháng đẻ là 1 trên 365 .
Nhưng sác xuất của bất cứ một ai trong buổi tiệc có cùng chung ngày sinh với bạn cao hơn , khỏang 1 trên 4 . Khi bạn so sánh ngày sanh của bạn với 99 người khách , mỗi lần so sánh lại khiến cho việc sánh đôi có thể xảy ra hơn . ( hãy làm bài tóan : nhân sác xuất 1/365 với 99, con số lần so sánh , để có được sác xuất ước chừng ) .
Cùng một lý do đó, sác xuất ai đó trong buổi tiệc chia sẽ ngày sanh với bất cứ một ai khác, vẫn còn cao hơn nữa . Thật tế, điều này gần chắc chắn là như vậy . Khi mọi người xem xét có sánh đôi cùng bất cứ ai đó không , ho đã làm 4 950 lần so sánh . (đúng theo bài tóan : nhân 100 người với 99 người khách khác bạn so sánh , rồi chia cho 2 , vì lẽ ai đó so sánh cùng nhau , thì chỉ đếm như thể một lần so sánh thôi ) .
Vậy chớ cần bao nhiều người trong buổi tiệc , để có thể có được hai khách mời cùng chia sẽ một ngày sanh ? Giải đáp sẽ làm bạn ngạc nhiên : đúng 23 người!
Các dạng sánh đôi nhau .
Một khi căn cứ dữ liệu tăng trưởng, cơ hội tìm thấy sánh đôi trùng hợp cũng tăng trưởng theo . Ba bang Hoa Kỳ đã lục sóat những căn cứ dữ liệu DNA của bang , tìm những cặp dạng hình , mang theo 9 hay nhiều hơn các dấu chuẩn di truyền giống nhau . Căn cứ dữ liệu càng có nhiều dạnh hình , thì sánh đôi càng nhiều hơn .
Bang Maryland : có 33 sánh đôi ở một căn cứ dữ liệu chứa 20 000 dạng
Bang Arizona : 144 sánh đôi ở một căn cứ có 65 000 dạng
Bang Illinois : 903 sánh đôi ở một căn cứ chứa 230 000 dạng
Bang California : có căn cứ dữ liệu chứa hơn 1 triệu dạng, nhưng từ chối không cho lục sóat.
FBI : Căn cứ dữ liệu DNA của Cơ quan Cảnh sát Công An Hoa Kỳ - FBI chứa gần 6 triệu dạng DNA . Nhưng lại chưa bao giờ lục sóat những sánh đôi trùng hợp cả .
Một khám phá la bô tội hình nêu lên nghi ngờ về mức tin cậy các dạng hình di truyền . FBI phản ứng .
Như đã nói trên , nhà phân tích la bô tội hình Kathryn Troyer chạy thử nghiệm căn cứ dữ liệu DNA bang Arizona và sa ngã vào hai kẻ giết người , có những dạng di truyền đặc biệt giống nhau .
Hai người này sánh đôi ở 9 trong số 13 vị trí hay loci trên nhiễm sắc thể , thường dùng phân biệt dân gian.
FBI ước lượng rằng , sác xuất của hai người không liên hệ gì nhau ,chia sẽ số dấu chuẩn chung này rất xa vời , theo tỉ số 1 trên 113 tỉ . Thế nhưng kiểm sóat cật lực hai kẻ giết người này, gợi ý rằng họ không họ hàng gì với nhau hết thảy : một người da đen, người kia da trắng .
Vài năm sau khám phá 2001, bà Troyer lại tìm ra thêm vài tá sánh đôi tốt tương tự, mỗi trường hợp tuồng như dỡn mặt sác xuất không thể nào xảy ra được .
Khi tin này lan tràn, những khám phá một nhân viên la bô ít ai biết tới, về mức độ chính xác thống kê DNA của FBI vang dội và làm bốc lữa một cuộc chiến, là có nên mở rộng lục soát tìm kiếm kỹ lưỡng hơn nữa , các căn cứ dữ liệu di truyền Hoa Kỳ không ?
La bô FBI , quản trị hệ thống căn cứ dữ liệu DNA quốc gia ( Hoa Kỳ ), cố gắng ngừng phân phối những kết quả của Troyer và khởi sự tại hậu trường một chiến dịch năng nổ , cố chận đứng những dò xét tương tự tại những nơi khác , ngay đến cả những dò xét do Tòa Án ra lệnh , chiếu theo một cuộc điều tra của nhật báo Los Angeles Times.
Cọc mốc chính là mức đáng tin của sác xuất cưỡng bách này , thường được nêu lên ở những ca DNA , có thể gợi ý một nối kết nối chắc chắn giữa một kẻ bị tình nghi và một màn kịch tội hình .
Khi DNA từ những manh mối tỉ như máu , hay tế bào da sánh đôi tốt đẹp một dạng di truyền kẻ bị tình nghi , số phận của kẻ này đã có thể bị bồi thẩm đòan định đọat rồi , dù rằng thiếu những chứng cớ khác. Khi những câu hỏi dâng cao về mức độ tin cậy những dấu chuẩn đường đạn học này và cả những phân tích dấu tay, chứng cớ di truyền trồi dậy như là một tiêu chuẩn pháp lý vàng y , hay được mô tả là không thể tấn công được ở những phiên tòa .
Tuy nhiên “ sánh đôi “ DNA không phải luôn luôn như chúng hình dung đâu! . Dù cho một cấu trúc di truyền một cá nhân là độc đáo của dạng di truyền của cá nhân đi nữa , một mảnh bé tí xíu của tòan thể hệ gen có thể không duy nhất , độc đáo đâu !. Anh chị em thường chia sẽ những dấu chuẩn di truyền ở nhiều vị trí . Ngay cả những kẻ không họ hàng gì nhau , cũng có thể chia sẽ vài dấu chuẩn bằng trùng hợp ngẩu nhiên.
Không một ai biết chính xác những dạng hình DNA hiếm có . Sác xuất trình bày ở toà án chỉ là những ước lượng tốt nhất của FBI.
Lục soát Arizona thật sự là thử nghiệm đầu tiên của những ước lượng này trên một căn cứ dữliệu rộng lớn của bang . Kết quả rất đáng ngạc nhiên , ngay cả đối với vài chuyên gia .
Luật sư tìm kiếm lục soát .
Luật sư biện hộ tóm lấy khám phá Arizona làm chứng cớ là các dạng di truyền thường sánh đôi nhiều hơn là thống kê chính thức bao hàm , và xa hẳn độc đáo , như FBI đôi lúc gợi ý .
Nay luật sư khắp Hoa Kỳ đều hỏi đến lục soát cho những căn cứ dữ liệu ở bang mình .
Nhiều nhà khoa học và chuyên viên luật pháp , muốn thử nghiệm mức chính xác thống kê chính thức , sử dụng 6 triệu dạng ở CODIS , hệ thống quốc gia Hoa Kỳ bao gồm đa số căn cứ dữ liệu của các bang và của địa phương .
David Faigman , giáo sư trường Luật Hasting , hệ thống đại học U .C. bang Ca Li, chuyên trách về chứng cớ khoa học nói: DNA rất ghê sợ và không ai nghi ngờ gì nữa , bất cứ tiền đồng nào kêu lỏang xỏang trên áo giáp , là nó phải được làm nổi bật và minh bạch càng nhiều càng hay , hầu các nhân viên bồi thẩm đòan sẽ không còn bị tràn ngập vì những tin chắc ra vẽ của nó nữa .
Các chức quyền FBI biện cứ rằng , qua sự giải thích luật liên bang của cơ quan , sử dụng CODIS giới hạn cho các cơ quan tội hình mà thôi . Theo cái nhìn của FBI, luật sư biện hộ cũng được phép đi vào thông tin về những ca đặc thù của họ, không qua các căn cứ một cách tổng quát .
Chức quyền cục FBI cho rằng các nhà chỉ trích đã quá đáng hay hiểu sai nỗi bao hàm các khám phá Troyer.
Thật thế , chuyên viên một cách tổng quát, đồng ý là đa số, không phải tất cả, có thể chờ đợi theo thống kê, các sánh đôi Arizona, vì phương cách bất thường Troyer dùng khảo sát chúng .
Trong một ca tội hình điển hình , các nhà điều tra xem xét những sánh đôi cho một dạng đặc thù . Nhưng lục sóat tìm kiếm Arizona, cứu xét bất cứ một sánh đôi nào trong số hàng ngàn dạng trên căn cứ dữ liệu, làm gia tăng to lớn thêm sác xuất tìm ra chúng .
Thành quả , theo Thomas Callaghan, trưởng ban đơn vị CODIS của FBI , gạt bỏ khám phá Troyer, xem đó là những “ sai lạc “ và “ vô nghĩa “ . Callagan thúc đẩy các chức quyền ở nhiều bang , nên từ bỏ các tìm kiếm lục sóat kiểu Arizona , khuyến cáo họ là nên nói với tòa án là những dò la này vi phạm đời sống riêng tư những kẻ phạm pháp đã bị kết án , làm ngưng trệ các căn cứ dữ liệu thiết yếu và có cơ đưa tới việc FBI đuổi cổ các bang vi phạm ra khỏi CODIS , một trách phạt có thể làm hư hại khả năng các bang giải quyết các tội hình .
Trên một ca ,. Callagan cố vấn các chức quyền bang nâng cao hiểm nguy tống cổ đối với một quan tòa ,nhưng lại nói với các chức quyền rằng vụ tống cổ có vẽ như không xảy ra thực sự , theo một ghi chú về cuộc nói chuyện nạp đơn ở tòa án . Trên một phỏng vấn với nhật báo The Los Angeles Times, Callaghan chối cải bất cứ một cố tâm nào, cố tâm làm sai lạc tòa án .
Các biện cứ của FBI đã thuyết phục tòa án ở Ca Li và các bang khác , chận đứng những tìm kiếm lục soát kiểu này . Thế nhưng ở ít nhất hai phiên tòa bang Hoa Kỳ , quan tòa bác bỏ lý do phản đối .
Kết quả lục soát tìm kiếm tìm ra thêm gần 1000 cặp sánh đôi nhau ở 9 hay nhiều hơn loci .
David Kayes , một chuyên viên khoa học và luật pháp ở đại học bang Arizona ,nguyên là thành viên Uy ban quốc gia ( Hoa Kỳ ) nghiên cứu DNA tội hình nói : tôi đánh giá cao lý do tại sao FBI lại lo ngại như thế . Nhưng đời sống dân gian cỡi trên sóng gió chứng cớ . Cho nên chúng phải được giải thích tận tường .
Lo âu sai lầm
Từ khám phá năm 2001, Troyer và các bạn đồng nghiệp bà ở la bô DNA, ban An Ninh Công cộng Arizona , thành phố Phoenix , rất thích thú tò mò . Lúc đó nhiều bang Hoa Kỳ chỉ nhìn 9 loci hay ít hơn , khi lục sóat tìm kiếm tình nghi . Các bang cố tâm thường xuyên so sánh 13 loci hay nhiều loci hơn nữa trong tương lai . Nhưng trong nhiều ca, chỉ phân biệt được ít hơn 13 loci ở màn kịch chứng cớ tội hình ,vì ô nhiễm hay vì thóai cấp theo thời gian .
Chiếu trên kết quả, Troyer và các đồng nghiệp tin rằng sánh đôi ở 9 loci có thể làm cho các nhà điều tra nhắm sai lầm bị can . Bà nói : chúng tôi cảm tưởng là nên chú ý và muốn mọi người hiểu rằng vấn đề có thể xảy ra . Thọat tiên Troyer từ chối phỏng vấn , rồi thận trọng thảo luận khám phá qua điện thọai, cóhiện diện thủ trưởng gần đó .
Todd Griffith , giám đốc la bô Phoenix nói : nếu bạn lục sóat tìm kiếm ở 9 loci, bạn cần biết điều đó có nghĩa là gì . Không đương nhiên tuyệt đối là bạn nhắm vào người bị lục sóat .
Troyer trưng bày một áp phích đơn giản ở một hội nghị Quốc gia Hoa Kỳ các nhà phân tích DNA . Hình ảnh cho thấy một người da trắng và một người da đen trẻ hơn, bên cạnh những dạng di truyền giống nhau một cách đáng ngạc nhiên .
Vài người quan sát áp phích , nói rằng họ cũng nhận thấy những sánh đôi tương tự ở la bô họ .
Bruce Budowle , một nhà khoa học FBI, chuyên trách về DNA tội hình , nói với các đồng nghiệp của Troyer là họ có thể mong đợi những sánh đôi trùng hợp như thế .
Ba năm sau , Bicka Barlow , một luật sư biện hộ ở San Francisco , nhìn thấy một mô tả áp phích Troyer trên mạng Internet . Bao hàm trở nên rỏ ràng , khi bà ta sửa soạn bào chửa cho một khách hàng , bị tố cáo hiếp dâm và giết người, đã 20 năm qua. Lục sóat căn cứ dữ liệu cho thấy sánh đôi ở 9 loci giữa dạng DNA của bị cáo và tinh dịch tìm thấy trên thân thể nạn nhân . Căn cứ trên ước lượng của FBI , khởi tố viên nói rằng sác xuất sánh đôi trùng hợp xa vời, tỉ xuất 1 trên 108 tỉ .
Nhớ lại khám phá Arizona , Barlow tự hỏi là có thể có những sánh đôi trùng hợp tương tự tại các căn cứ dữ kiện bang Ca Li không. Căn cứ Ca Li lớn đứng hàng thứ ba thế giới , với 360 000 dạng DNA lúc đó . Luật sư gọi điện thọai cho Troyer ở Phoenix để biết thêm chi tiết.
Tuồng như Troyer muốn nhanh nhẩu nói về khám phá của mình, vẫn còn làm bà bối rối , theo lời Barlow . Nhà phân tích nói với Barlow là bà đã lục sóat căn cứ dữ liệu Arizona đang tăng trưởng thêm , kể từ hội nghị và tìm thấy thêm nhiều cặp dạng sánh đôi nhau ở 9 và ngay cả ở 10 loci .
Được khích lệ , Barlow trao giấy đòi ra hầu tòa một lục sóat mới ở căn cứ dữ liệu Arizona . Trong số 65 000 hình tội , có 122 cặp sánh đôi nhau ở 9 của 13 loci , 21 cặp sánh đôi ở 10 loci . Một cặp ở 11 và một cặp ở 12 loci , dù sau đó hai cặp này tỏ ra có họ hàng với nhau .
Barlow rất đổi ngạc nhiên . Lúc đó , những sánh đôi như vậy hầu chưa bao giờ nghe nói tới.
Cùng năm đó, Fred Bieber, một giáo sư đại học Harvard và cũng chuyên về DNA hình tội ở một ca tội hình không liên can, nói là ông chỉ thấy duy nhất một lần thôi, một cặp dạng sánh đôi ở 9 của 13 dấu chuẫn .Và chúng là anh em . Ông đã nghe nói đến một sánh đôi 10 loci giữa hai người, nhưng đó là kết quả của lọan luân , một người có cha là anh lớn mình .
Thật vậy từ năm 2000, FBI đã xem vài dạng DNA hiếm hoi căn bản là độc đáo , duy nhất , quy về cho một cá nhân “ với một mức độ chắc chắn khoa học phải chăng .”
Những la bô tội hình sau đó chấp thuận chánh sách và vài la bô không còn nói với bồi thẩm đòan là có thể có một sánh đôi trùng hợp ngẩu nhiên nữa .
Sau khi Barlow nhận các kết quả, Callaghan , trưởng ban đơn vị căn cứ dữ liệu FBI trách phạt la bô Troyer ở Phoenix , nói rằng phải xin phép FBI trước khi tuân thủ lệnh tòa án , trong ca San Francisco .
Khi được hỏi là Callaghen có đe dọa la bô bà không, Troyer nói trước tòa : tôi sẽ không nói là đã bị đe dọa , nhưng chúng tôi đã bị lưu ý .
Dwight Adams , giám đốc la bô FBI vào thời điểm này , fax cho Griffith thủ trưởng của Troyer , một bức thư nói rằng la bô bang Arizona “ đang được duyệt xét lại “ vì đã giải tỏa kết quả lục sóat tìm kiếm . Adam viết, yêu cầu Arizona hành động chấn chỉnh thích nghi : “chúng tôi thông cảm là ban An ninh Công cọng Arizona đã hành động theo thiện ý, tuân thủ một lệnh tòa án phải giải tỏa lục sóat 9 loci của các bảng ghi chép DNA các bị can, nhưng la bô chưa được cấp hửu quyền cho phép giải tỏa dữ liệu DNA “.
Các chức quyền Arizona nhận được một lênh tòa án ngăn ngừa không cho Barlow chia sẽ các kết quả với bất cứ một ai khác . Nhưng đã quá chậm .Sau khi một quan tòa nhận thấy là kết quả Arizona không ứng dụng được ở ca Barlow , luật sư biện hộ đã e- mail chúng, cho một mạng lưới các bạn đồng nghiệp của bà và các chuyên viên DNA khắp Hoa Kỳ . Rồi thì , các luật sư biện hộ ở những bang khác đều hỏi tìm cái gọi tên là “Lục sóat tìm kiếm Arizona search “ .
Cơ hội tìm ra một sánh đôi là bao nhiêu ?
Một lục sóat tìm kiếm căn cứ dữ liệu tội hình Arizona cho thấy là những trùng hợp (ngẩu nhiên )
Ngay cả giữa hai dạng DNA rất hiếm có cũng có thể xảy ra được . FBI đã tốn nhiều thời gian ngăn ngừa những lục sóat tương tự ở những bang khác. Sác xuất tìm ra một sánh đôi DNA tùy thuộc nhiều về số lần làm so sánh.
- So sánh một đối một : trên rất nhiều ca tội hình, chứng cớ DNA từ màn kịch tội hình là so sánh với một kẻ tình nghi duy nhất đã biết . Lục sóat căn cứ dữ liệu : Trên những ca không có tình nghi, chứng cớ màn kịch tội hình được so sánh với mọi dạng DNA ở một căn cứ dữ liệu. ( Hình 4 )
- Lục sóat căn cứ dữ liệu Arizona . Lục sóat Arizona so sánh mọi dạng DNA ở căn cứ dữ liệu của bang với mọi dạng khác , làm khỏang 2 tỉ lần so sánh . Điều này giải thích rất nhiều , không phải tất cả, sánh đôi Arizona . Phần còn lại có thể là thành quả của bà con ở căn cứ dữ liệu, một khiếm khuyết về ước lượng sự hiếm hoi cho dạng hình hay cho những lý do khác . Ở hình 5 đơn giản này , chỉ 18 dạng là sản xuất 153 lần so sánh .
( Ca li tháng 8 năm 2008 )
Trở lại Trang KH&TH
