GS Tôn Thất Trình
 

 
 

Mai vàng (hoàng Mai). Tông chi Ochna, tên khoa học là loài Ochna integerrima (lour.) Merr. đã được đề cập như là một loài hoa đặc thù từ Huế trở vào Nam, như hoa Đào đỏ thắm Nhật Tân, đặc thù miền Bắc. Thú chơi Mai vàng dịp Tết nguyên Đán đã đạt mức cao ở nước ta. Nhiều nghệ nhân Việt nam đã mô tả cách khiển Mai (tỉa cành, lặt lá , tưới nước, bón phân, chăm sóc…) cho hoa nở đúng mùa lễ lạt đầu năm, làm kiểng lạ, ghép hoa nhiều cánh, nhiều màu trên cùng một gốc Mai…Thế nhưng loài Ochma integerrima không đương nhiên toàn là hoa màu vàng. Trên phương diện thực vật học có nhiều loài Ochna khác, hoa cũng màu vàng xinh đẹp như O. integerrima. Và Mai vàng Ochna integerrima, theo tài liệu thực vật quốc tế, cũng có thể trồng được ngoài trời, khỏi cần nhà kiếng, sưởi ấm ở phương Bắc nước nhà, như các thứ, giống Mai vàng tìm thấy ở Bắc Thái Lan, cùng vĩ tuyến Miền Bắc nước ta.

Cây Mai tứ quí nhiều Việt Kiều trồng ở miền Nam Cali, Hoa Kỳ, có hoa màu vàng ít tươi hơn, bìa cánh vàng đậm hơn, khi tàn đài biến thành màu đỏ, trái thoạt tiên màu xanh, chín thì màu đen. Cây Mai hoa lâu tàn nhất, cánh vàng đáy xanh, Mai xanh hay Mai Phúc Lộc Thọ, tháp được trên Mai tứ quí, không biết có thuộc loài Mai vàng . O. interregima không nữa?. Nhưng chắc cũng cùng tông chi Ochna cả. Dễ ghép nhau là khi cùng một loài thực vật như nhau. Còn Mai hoa trắng tháp trên gốc Mai vàng hay gốc Mai tứ quí là Mai trắng cùng Tông Ochna với Mai vàng O. integerrima, nhưng khác loài. Loài Ochna Mauritania chẳng hạn? Định danh các loài hoa Mai tông Ochna chắc phải nhờ đến một nhà phân loại thực vật học Đại học khoa học tự nhiên TPHCM ? Khi được biết ở Cái Mơn có người tháp 5 loại Mai trên một gốc, tôi rất lấy làm thán phục nghệ nhân này. Nhưng nếu chúng ta định danh được các thứ giống, loài, tông chi Ochna nước ta hay du nhập nước ngoài, chắc có thể ghép thêm dễ dàng hơn cả chục thứ hoa Mai trên cùng một gốc Mai vàng, Mai tứ quí. Định danh thứ, loài, tông chi thì cũng dễ lai tạo các dạng trong diện Mai mới, nhất là lai cùng thứ (inter-varietal)hay cùng loài (interspecifique) dễ hơn là lai cùng giống, chi (intergenerique). Hiện nay, trên thế giới đã định danh được trên 80 loài của tông chi Ochna. Sau đây là mô tả một vài loài hoa Ochna spp. Đẹp đã được phổ biến.
 

 

-Loài Mai vàng Ochna integerrima (lour. ) Merr: là một cây lá rụng ở rừng lá rụng-deciduous forests Đông Nam Châu Á. Cây cao 3-8m, lá đơn và hoa màu vàng mọc thành chùm, có từ 5-10 cánh. Tùy nơi, hoa nở tháng giêng đến tháng năm dương lịch. Thường nhân giống bằng hột. Ngoài hoa trưng diện ra, rễ có thể dùng làm thuốc xổ (tẩy) nhẹ xổ sán lãi và làm thuốc chữa trị các hỗn loạn bạch huyết. Loài Mai vàng này ở Thái lan mọc rải rác và có tên Thái khác nhau từ Nam, Trung chí Bắc Thái Lan. Như vậy rất có thể là cùng loài khác giống ?

-Loài Mai vàng trái đen huyền Ochna kirkii hay Ochna thomasiana. Đây là một bụi-shrub, cành thưa. Cây cao 2-3m. Thân có nhiều sẹo trắng, lá mọc luân phiên, có nhiều lông cứng. Hoa to 3-5 cm, màu vàng. Trái 1-1, 2cm mọc thẳng đứng trên đáy đỏ láng bóng. Vì chim thích ăn trái Mai vàng kikii, nhả hột lan tràn nhiều nơi, nên các nhà viên học Hawaii không muốn sử dụng loài này cũng như nhiều loài hoa Ochna khác, sợ thành cỏ dại, khó trị, phương hại đến vườn, đồng trồng trọt.

-Loài Mai vàng xinh đẹp Ochna pulcra. nguồn gốc Hoa kỳ. Được xem là một loài cây nhỏ, cao 5m, rộng 3m, hoa đẹp cho hoa viên, đặc biệt là các vườn nhỏ bé. Vì cây mọc chậm. Từ tháng 8 đến tháng 10, hoa nở bông dày đặc đầy cây, thơm ngát. Hoa màu vàng chanh lợt. Lá răng cưa nhỏ mịn và láng bóng. Cây rụng lá một thời gian ngắn vào cuối đông. Vào mùa xuân ở Mỹ. lộc đâm ra trước tiên màu tím, rồi đỏ dần, sau đó lá mới xanh. Vào thu, lá đổi màu rất lạ trước khi lá rụng. Trái trước tiên màu xanh tươi tắn, khi chín có màu đen, chim rất thích ăn. Cây thích nhiều ánh nắng. Chịu đựng được lạnh.

-Loài Mai hoa trắng Ochna Mauritiana, còn có tên là Mai Làm Bó Hoa (Arbre à bouquet). Cây nhỏ chỉ cao 1, 5-4m. Vỏ cành màu vàng nâu, có sẹo trắng. Lá chỉ mọc khi hoa nở, thường màu đỏ xanh. Cọng dài 3-5mm. Phiến hình thuôn dài, tròn ở đáy và nhọn hay tù ở ngọn, lá kèm dài 3-5mm và hình tam giác hẹp. Chùm hoa dạng ngủ-corymbform, từng cụm chứa 8-14 hoa, cọng hoa dài 1, 5-2, 5mm. lá đài dài 4-6mm, cuối mùa màu đỏ tím. Cánh hoa hình thuôn hẹp, dài 2, 5-3mm màu trắng. Mỗi hoa có đến 20-30 nhụy đực, tua nhụy dài 2, 5-4mm. Khi ra trái, lá đài dài ra và uốn cong. Trái màu đen đủ cở, tròn, thuôn, lăng trụ, thẳng đứng.

-Loài Mai nhiều hoa Ochna Multiflora hay Ochna Serrulata, còn gọi là bụi mắt chim-bird’s eyes bush. Chịu được lạnh dưới không và nhiệt độ cao 35-40°C. Cây mọc chậm, cao hay rộng 1, 2-2, 4m là cùng. Lá hình thuôn dài, dáng da thuộc, có răng cưa mềm mại, màu đồng thau mùa xuân và sau đó là màu xanh đậm. Hoa nở đầu hạ, cỡ nhỏ, nhưng khi cánh vàng rơi rụng thì lá đài màu đỏ chói. Sau đó mọc ra 5 hay nhiều trái nhỏ màu xanh lồi ra khỏi tâm đỏ. Cuối cùng trở thành màu đen láng bóng, tương phản mạnh với lá đài màu đỏ. Ở giai đoạn này, con trẻ xem trái giống mắt và tai chuột. Ưa bóng râm một phần nào. Ua đất ít acid. Chịu đựng khô hạn khá giỏi khi đã mọc khá cao. Trồng thùng gỗ lớn hay trong hộp lớn cũng được. Làm phên dậu cũng rất tốt. Nhưng đôi khi trồng chậu để trong nhà.

Trở lại trang Xuân Canh Dần