Lên mạng ngày 9/10/2011
Vài điểm kinh tế, mậu dịch tòan cầu, chúng ta nên lưu ý thêm chăng ?
Câu chuyện tinh luyện bô xít thành aluminium ở xứ Băng Đảo
G S Tôn thất Trình
Dân Băng Đảo -Iceland , Islande chia rẽ nhau về nhiệm vụ nhom – aluminium trong tương lai
Tháng 8 -2011, phóng viên Henry Chu, báo cáo về nhật báo Los Angeles Times từ thị trấn Grundartangi, gần thủ đô Reykjavit xứ Băng Đảo, rằng vài người cho ngành công nghệ aluminium là sống còn cho phục hồi kinh tế , nhưng vài người khác lại thấy đây là cội rễ của sụp đổ kinh tế xứ này. Môt phần phép chửa trị hay nguyên do của nung chảy kinh tế ngọan mục nằm ở vịnh hẹp – fjord , fiord nước xanh lạnh lẽo và núi tuyết phủ trắng xóa. Đó là lò nung chảy aluminium đồ sộ ở mép bìa hải cảng, mở rộng hơn vài trăm hecta. Chủ nhân là Công ty Century Aluminium Co. tại Monterey, bang Ca Li- Hoa Kỳ, nhà máy chạy nhiên liệu năng lượng địa nhiệt – geo thermal và thủy điện, khuấy tung lên, sản xuất gần 300 000 tấn aluminium một năm, gửi đi bán khắp thế giới. Nhắc lại là cần trung bình 4 tấn quặng bô xít để làm ra 2 tấn alumina- oxyd aluminium, một lọai bột trắng và 1 tấn kim lọai sơ khai aluminium. Hai nhà máy khai thác quảng bô xít, 1 ở Tân Rai- Lâm Đồng và 1 ở Nhân Cơ Đắc Nông, mỗi nơi dự trù sản xuất 500 000- 600 000 tấn alumina một nă , nghĩa là phải khai thác gần 2, 5 tấn quặng bô xít một năm. Hình như Tân Rai đã bắt đầu xuất cảngbột trắng alumina cuối tháng 9 ( ? ) năm 2011 và Nhân Cơ cũng sẽ xuất khẩu năm 2012 (? ). Muốn sản xuất một tấn quặng bô xít thành một tấn aluminium cần chừng 13 500 kw - giờ và 600 000 tấn aluminium từ quặng sẽ cần một nhà máy điện công xuất 320 000 kw , nếu tính trung bình một nhà máy 5000 kw- giờ một năm. Tinh luyện từ quặng thành alumina chỉ cần 18% năng lượng tòan chu trình- 100% từ quặng đến sản phẩm aluminium. Hình như một công ty Đại hàn và một công ty Vân Nam- Trung Quốc dự trù đầu tư thiết lập nhà máy tinh luyện bột alumina thành kim loại và sản phẩm aluminium ở Việt Nam( ? )
Khi kinh tế Băng Đảo sụp đổ năm 2008, đẩy xứ này đến bờ vực thẳm phá sản, sản xuất ở đây và ở hai lò nung chảy khác trong xứ, tiếp tục, giúp xuất khẩu sống sót trong 2 năm đau khổ vì khủng hỏang thóai hóa kinh tế. Nay thì mầm phục hồi đang xảy ra và xứ Băng Đảo đang trên con đường trở lại mau lẹ tăng trưởng vững bền, trên hẳn các quốc Âu Châu khác nợ nần đầy nhóc, tỉ như Hy lạp - Greece hay Ái Nhĩ Lan – Ireland. Nhưng điều này cũng đổ thêm than vào lò tranh cải là aluminium đóng vai trò quan trọng bao lớn trong tương lai xứ dân cư ít ỏi này. Hiện kim lọai alumimium chiếm 1/7 tổng sản xuất kinh tế xứ sở.
Tranh chấp đắng cay là giữa các nhóm ủng hộ doanh nghiệp chống lại các nhà cốt cán môi sinh và những người nghi ngờ ngành công nghệ aluminium.
Các công ty ngọai quốc thảy đều hồ hởi muốn nới rộng họat động, bị năng lượng rẽ rề hút dẫn. Những người ủng hộ nói rằng những dự án đầu tư đại trà là sống còn thúc đẩy kinh tế và tạo công ăn việc làm. Nhưng những dự án này báo động, không những chỉ cảnh cáo về những tai hại không sửa chửa được nữa cho môi sinh mà còn đổ lỗi xứ Băng Đảo ôm chồm nồng nhiệt “ Các Hảng Aluminium Bự” gây ra hổn lọan tài chánh xứ sở trước nhất là nổi lữa, châm ngòi cho một phồn thịnh kinh tế không vững bền. Nếu như các dự án nới rộng được chấp thuận , - 2 nhà máy mới đang bàn cải - cái gì ở một xứ truyền thống là ngư phủ, đang trên còn đường trở thành một lò nung chảy khổng lồ ở Bắc Đại Tây Dương ,theo lời các nhà chỉ trích. Andri Magnason, một văn sĩ và làm phim xi nê, nhà chỉ trích cao độ ngành công nghệ aluminium, cho biết tệ hại là Xứ Băng Đảo đã “bỏ hết mọi trứng vào chỉ một giỏ thôi”.
Đây là một giỏ đã tăng kích thước đáng ngạc nhiên, nếu so sánh với các lảnh vực kinh tế khác, trong thập niên vừa qua. Lò nung chảy aluminium xưa cũ nhất đã được thiết lập 42 năm rồi, nhưng mãi cho đến năm 2000, aluminium chưa bao giờ chiếm hơn trung bình 3 % tổng lợi tức quốc gia. Điều này đã thay đổi khi chánh phủ năng nổ ve vãng các công ty kim lọai và chấp thuận xây cất hai nhà máy to lớn. Đến năm 2008, xứ Băng Đảo đã sản xuất chừng 870 000 tấn aluminium một năm, hầu hết xuất khẩu bán cho các người mua hải ngọai. Năm đó, xuất khẩu aluminium đã vượt xuất khẩu hải sản về giá trị lần đầu tiên trong lịch sử Băng Đảo.
Các công ty làm ( tinh luyện ) nung chảy –smelting company nhập khẩu quặng bô xít, nguyên liệu thô sơ tinh luyệ ra aluminium, từ các quốc gia như Hoa kỳ, Ái Nhĩ Lan và Úc châu, vì Băng Đảo không có quặng bô xít. Cũng xin nhắc lại là Việt Nam đứng hàng thứ ba thế giới về trử lượng quặng bô xít, nay ước lượng là từ 5.6 – 8.3 ngàn triệu- tỉ tấn, chỉ sau Guinea – Phi Châu và Úc. Và cũng đang cùng Cam Bốt thám hiểm thêm trử lượng bô xit bên kia biên giới Đắc Nông ở Cam Bốt. Nước xài aluminium lớn nhất thế giới là Trung Quốc( trên 6.5 triệu tấn/ năm ), ba lần hơn hai nước kế tiếp là Hoa Kỳ và Nga, sau đó là Nhật và Hàn Quốc ( Nam Hàn ) …Trung Quốc, Thái Lan, Canada …đều phải nhập khẩu bô xít ngọai quốc. Nhưng nung chảy bô xít tại đây, giúp Băng Đảo có nhiều sông, thác, suối nước nóng, và hỏa diệm sơn khai thác các tài nguyên thiên nhiên của mình bằng cách cung cấp cho các nhà máy chế tạo aluminium thủy điện và nhiệt điện giá rẽ. Nếu không, xứ Băng Đảo sẽ không có thị trường cho mọi tài nguyên năng lượng sạch xứ mình mà tiềm năng sản xuất lớn lao. Bjarni Mar Gylfason, trưởng kinh tế gia Hiệp hội Công Nghệ xứ Băng Đảo nói : nước chúng tôi ở giữa miền Bắc Đại Tây Dương. Chúng tôi không nối được với mạng lưới điện lục địa Âu Châu, thế cho nên chúng tôi xuất khẩu năng lượng- điện dưới hình thức aluminium.
Ba lò nung chảy tiêu thụ điện ít nhất là 5 lần số điện 320 000 dân xứ Băng Đảo. Các nhà máy cung cấp khỏang 1 400 công ăn việc làm. Các nhà môi sinh học công nhận rằng khi sử dụng năng lượng sạch, các nhà máy này ô nhiễm ít hơn là các nhà máy nung chảy dùng nhiệt điện than đá ở các quốc gia khác. Tuy nhiên họ cảnh cáo là các công ty aluminium đã trích nhiệt lượng từ Trái Đất mau lẹ hơn là Trái Đất có thể tái cung cấp. Dù cho nhiệt lượng dưới đất tuồng như không bao giờ cạn kiệt trên căn bản tòan cầu, nhưng đào quá nhiều giếng khai thác nước nóng và hơi nước, mà không để cho thiên nhiên tái cấp kịp nguồn xuất, có thể làm cạn kiệt một vị trí địa phương theo thời gian. Theo Magnason, họ đã trình bày vấn đề… như thể là vô tận . Chỉ khoan một lỗ và mọi người thảy đều có ít nhiều. Sự thật không hẳn như vậy. Ông và nhiều người khác nghi ngờ các chức quyền đã hiến dâng nhiều doanh vụ kiểu yêu đương cho các hảng aluminium. Giá điện các nhà máy điện quốc doanh cống hiến cho các nhà máy nung chảy chưa hề công bố.
Ngòai ra còn nhiều phí tổn môi sinh. Lò nung chảy lớn nhất xứ Băng Đảo, khai trương năm 2007 ở phía Đông Đảo, khiến chánh phủ phải xây cất một lọat đập và một hồ trữ nước đồ sộ, các nhà môi sinh học lo sợ sẽ gia tốc xói mòn – xâm thực , tai hại cho sĩ số nai và ngỗng chân hồng vùng này. Bà mẹ của ca sĩ nhạc phổ thông Bjork cũng là một nhà chống đối chánh ngành công nghệ aluminium, đã tuyệt thực làm reo, hầu ngưng chặn dự án. Các kẻ cốt cán chống aluminium cũng nói là điều đình xây cất nhà máy nung chảy phía đông, chủ nhân là Alcoa Inc. căn cứ ở thành phố Pittsburgh, Hoa Kỳ - hảngAlcoa đã từ chối khai thác quặng bô xít Tây Nguyên( ? ), trước khi Việt Nam chấp thuận cho Chinalco- Chalioco làm alumina ở Tân Rai và Nhân Cơ (? )- giúp khởi động cuộn xoáy tròn tài chánh Băng Đảo.
Các nhà chỉ trích nói rằng thương thảo đưa xứ Băng Đảo vào tầm mắt của đầu tư ngọai quốc, bất thình lình đổ tiền của vào xứ này, phát sinh một phồn thịnh kéo dài từ 2003 đến 2008. Tràn đầy tiền mặt chưa bao giờ xảy ra, các ngân hàng Băng Đảo bắt đầu cho vay và đầu tư mạnh mẽ. Lãi xuất tăng mạnh khi doanh nghiệp và cư dân sung sướng nhận tín dụng dễ dai, cư dân vay nhiều món nợ để mua bất cứ điều gì. Giá trị đồng tiền Băng Đảo là krona cũngtăng vọt. Các ngân hàng trở thành đòn bẩy quá nghiêng lệch, khiến nợ cho vay lến đến 10 lần tổng lợi tức quốc gia, làm cho vài nhà bình luận mô tả xứ Băng Đảo như là một qũy hiểm nguy, tránh né – hedge fund Viking khổng lồ.
Khi tài chánh tòan cầu suy sụp, nền kinh tế Băng Đảo nổ tung. Doanh vụ sụp đổ, không trả nợ nỗi nữa, thị trường chứng khóan mất 95% giá trị từ đỉnh cao. Những người khác nói là vô ý thức đổ lỗi cho thương thảo làm lò nung chảy với Alcoa đã gây ra xóay tròn khủng hỏang tài chánh. Gylfason của Hiệp Hội Công nghệ Băng Đảo nói : Lẽ dĩ nhiên, nó đã đánh dấu khởi sự một phồn thịnh kinh tế. Nhưng với các thị trường kinh tế đầu cơ như điên dại khắp thế giới lúc đó, tôi tin chắc rằng khủng hỏang kinh tế và sự phồn thịnh cũng sẽ xảy ra, dù không xây cất các lò nung chảy đi nữa. Nay kinh tế Băng Đảo đang khởi sự tăng trưởng lại rồi, có lẽ năm 2011 chỉ khiêm tốn ở mức 2%, theo các tiên đóan quốc tế. Và hảng Alcoa đang đẩy mạnh xin phép xây cất thêm một nhà máy nung chảy nữa ở miền Bắc Băng Đảo .
Gylfi Zoega, một nhà kinh tế viện Đại học Băng Đảo nói là đầu tư mới vào một dự án chánh có thể là một mủi tiêm chích cho tin tưởng mà không đem lại mong đợi quá đáng. Kinh tế Băng đảo hiện qúa trì trệ, một phát chích tăng cường sẽ không gây ra sôi nổi phi lý và cảnh cáo chống lại việc biến công nghệ aluminium thành một “ chỉnh đốn mau lẹ - quick fix”. Những lo ngại môi sinh đã trì hõan thương thảo với Alcoa. Chánh phủ thiên tả Băng Đảo cũng lảnh đạm với ngành công nghệ aluminium hơn là chánh phủ trước mà công dân Băng Đảo, tức giận vì sụp đổ kinh tế xứ sở, đã bỏ phiếu tống cổ đi.
Thế nhưng các nhà chống đối lò nung chảy Alcoa đề nghị, cũng không ngồi yên đâu. Magnason nói: Hoa Kỳ đã không cho phép Alcoa vào công viên Yellowstone ( nơi có vòi phun nước địa nhiệt ngọan mục). Nhưng Băng Đảo lại hiến các công viên Yellowtone của mình cho Alcoa . Tại sao Alcoa không đựơc phép vào Yellowstone ở ngay nước mình, trong khi đó Băng Đảo lại sẳn sàng hy sinh các vùng yellowstone xứ mình cho Alcoa ?
Tại miền Tây Băng Đảo, lò nung chảy ở Grundartangi sừng sững trước mắt từ một xa lộ kế cận. Xe ô tô và xe vận tải chạy xuôi ngược ra vào cơ sở phức tạp từ một đường lộ vào, các nhà môi sinh cốt cán đã cố tâm chận không cho vào, 3 năm trước đây.
Nhà máy khởi công hoạt động năm 1998 và dùng hơn 400 nhân viên. Dung lượng sản xuất tăng mau, suốt những năm Băng Đảo phồn thịnh. Chủ nhân là Century Aluminium nay hy vọng xây cất thêm một lò nung chảy nữa ở ngọai vi thủ đô Reykjavik gần vị trí một căn cứ quân sự Hoa Kỳ, nhưng dự án gặp phải nhiều chậm trễ. Century là một công ty buôn bán và cũng điều khiển những nhà máy khác ở các bang Hoa Kỳ là Kentucky và West Virginia , và các mỏ bô xít tại Jamaica- Trung Mỹ Châu. Michael Dildine, phát ngôn viên công ty cho biết là tinh thế ở Băng Đảo rất nhạy cảm, chúng tôi đang thương lượng một số vấn đề. Chúng tôi hình dung một thể dạng ít lộ liễu, thấp kém ở xứ Băng Đảo. Các cốt cán chống đối, làm áp lực với chánh phủ để chánh phủ ngưng nới rộng công nghệ aluminium. Tổng trưởng Môi sinh hiện hửu rất thiện cảm với họ, nhưng Magnason lo ngại là những khía cạnh kinh tế có lẽ sẽ thắng cuộc. Ông nói : không khác chi mấy đậy nắp một cái gì đang sắp nổ tung. Chúng tôi có vài tiến bộ, Mặt khác, khi bạn có một tỉ đô la đang chờ đợi đổ vào dòng kinh tế khi bạn đang có 9% thất nghiệp, mọi điều có thể lạc hướng !
( Irvine , Nam Ca Li . ngày 7 tháng 10 , năm 2011)
