Lên mạng ngày 25/7/2011
BÔNG HỒNG TRẮNG DÂNG MẸ NGÀY VU LAN
Nguyễn Thượng Chánh & Nguyễn Ngọc Lan
“Hàng năm cứ vào độ trăng tròn tháng Bảy Âm lịch, tức khoảng trung tuần tháng Tám Dương lịch là ngày lễ Vu Lan trở về. Vào ngày này các chùa Việt Nam và Trung Hoa thường thiết lễ rất trọng thể và các Phật tử đến tham dự rất đông đảo để cầu nguyện cho cha mẹ hiện tiền được an lạc, cha mẹ quá vãng được siêu sanh tịnh độ, cùng là được nghe các thầy giảng về ý nghĩa lễ Vu Lan và đạo hiếu của người con đối với các bậc sinh thành.
Chữ Vu Lan, vốn phiên âm từ tiếng Sanscrit: Ullambana, Hán dịch là ‘giải đảo huyền’, có nghĩa là ‘cứu nạn treo ngược’.
Giải có nghĩa là gỡ ra cho khỏi vướng mắc, là cởi trói buộc, hoặc giải mê lầm.
Ðảo nghĩa là ngược, cũng có nghĩa bóng là những hành động điên đảo gây nên do sự thấy biết sai lầm, thí dụ như việc phải thì cho là quấy và việc quấy cho là phải, do đó tạo nghiệp dẫn đến cảnh khổ.
Huyền là treo.
Ðảo huyền là treo ngược, đầu trở xuống đất, chân đưa lên trời.
Cụm từ ‘giải đảo huyền’ nghĩa là cởi trói cho người bị treo ngược, gỡ cho họ khỏi gông cùm xiềng xích, khỏi khổ đau ách nạn...
Sâu xa hơn, ‘giải đảo huyền’ còn có nghĩa là giải thoát khỏi tất cả những mối phiền não, những sợi luyến ái đã từng trói buộc cái tâm đi luân hồi, hay giải thoát khỏi sự trói buộc cuả cái tâm tham-sân-si”
(Trích từ Ý Nghĩa Lễ Vu Lan. Thư Viện Hoa Sen)
***
Từ trước tới nay, nhiều người thường nghĩ rằng bản năng mẫu tử là một khả năng thiên phú và tự nhiên ở tất cả mọi người mẹ, nhưng thực tế đôi khi không đúng như vậy ở một số người đàn bà.
Các nhà tâm lý học nghĩ rằng danh từ bản năng rất đúng ở thú vật nhưng không mấy phù hợp ở người.
Thật vậy, để sinh tồn và để duy trì nòi giống mà thú mẹ tùy theo loài, có những cách khác nhau để nuôi dưỡng hay để săn sóc cũng như để bảo vệ thú con.
Con người là một sinh vật thượng đẳng nên khác biệt hơn với thú vật là một sinh vật hạ đẳng. Vì ngoài bản năng ra, con người chúng ta còn có tình thương yêu.
Tình mẫu tử là một tình thương yêu vô bờ bến, hoàn toàn trọn vẹn, nhằm mục đích thỏa mãn mọi nhu cầu và ý muốn của đứa con.
Tình mẫu tử ở người mẹ có thể đã nhen nhúm từ lúc đứa con chưa lọt lòng.
Lòng Mẹ bao la như biển Thái Bình rạt rào,
Tình Mẹ tha thiết như giòng suối Hiền ngọt ngào...“Lòng Mẹ - Y Vân”
Mẹ lúc nào cũng ước mong khi con ra đời, con sẽ luôn được mọi bề an vui hạnh phúc.
Hạnh phúc của con cũng chính là hạnh phúc của mẹ.
Đó là chu trình cho và nhận ở người mẹ mà các bác sĩ tâm lý thiếu nhi (pédopsychiatre) gọi là cycle du don.
La maternité psychique, c'est cette dimension d'échange et de partage d'univers de totalité que l'un et l'autre se donnent, se le donnant dans le cadre de ce que l'on appelle dans ce livre, le cycle du don. (« Quand les femmes ne naissent pas mères » Jean Marie Delassus, Pédopsychiatre).
Bản năng mẫu tử do thụ đắc (acquis)?
Lúc vừa mới sanh xong, người mẹ thật sự chưa có đủ thời gian để tìm hiểu và cảm nhận được mùi da thịt cũng như tiếng khóc đặc biệt của con mình.
Trong nhiều trường hợp, khoa học cho rằng bản năng mẫu tử được xây dựng từ những tiến trình phức tạp của hệ thần kinh trung ương, đồng thời cũng nhờ vào khả năng tri giác đặc biệt của con người và thông qua một giai đoạn học tập (apprentissage) bao gồm sự tiếp xúc trực tiếp, ôm ấp, cho bú, chăm sóc và nuôi dưỡng đứa con mới sinh ra.
Bản năng mẫu tử do bẩm sinh (inné)?
Nếu theo như lời truyền tụng trong dân gian, thì bất cứ người mẹ nào cũng có thể dễ dàng nhận biết bằng trực giác đứa con mình sanh ra.
Phải chăng có một sợi dây thiêng liêng vô hình gắn liền mẹ với con. Đó là bản năng mẫu tử.
Bạn hãy thử nhìn một cháu gái đang chơi poupée. Cháu bận đồ cho poupée, chải đầu cho nó, nói chuyện với nó y như một bà mẹ nói với đứa con. Phải chăng đó là phôi thai của tình mẫu tử? Hay đó là sự bắt chước những cử chỉ và hành động của người lớn?
Bản năng mẫu tử ở người mẹ là một vấn đề vô cùng phức tạp
Theo United Nation Population Fund, năm 2005 có trên 130 triệu hài nhi được sanh ra mỗi năm trên thế giới.
Đa số bà mẹ khi sanh cũng như trong những tháng đầu làm mẹ, cho bú và săn sóc đứa con đã tạo nhịp cầu giao cảm sâu đậm giữa mẹ và con. Khoa học cho biết qua khả năng trên, bà mẹ có thể nhận ra dễ dàng tiếng khóc của đứa con mình trong một rừng tiếng khóc hỗn độn khác tại khu hộ sản.
According to the United Nations Population Fund, in 2005 it was estimated that over 130 million babies are born every year. For the majority of mothers, the first moments and months with baby are spent bonding and connecting to each other on a deep, emotional level where Mum becomes tuned into her child.
Medical experts and scientists have been able to take a closer look at the possibility that the maternal instinct is hard-wired into our brains because of the change in brain activity a mother undergoes while keeping watch over her own child as opposed to someone else’s.
Sarah Blaffer Hrdy, một nhà nhân chủng học thuộc Hàn Lâm Viện Khoa học Hoa Kỳ cho rằng bản năng mẫu tử do môi trường và xã hội tạo nên.
Mối liên hệ giữa mẹ và con có được là nhờ vào sự tràn ngập hormones và hóa chất lúc mang thai và lúc sanh đẻ.
Theo nhà tâm lý học PhD. Craig Kingsley, thì não của các bà mẹ (cũng như của các thú cái) có tính tạo hình thích nghi (plasticity) và sáng tạo (creativity). Hai đặc tính nầy hỗ trợ và giúp ích vào việc sinh sản. Nói một cách khác, tình mẫu tử do thụ đắc chớ không phải do bẩm sinh mà có được.
Brain plasticity refers to the brain’s ability to rewire itself, relocating information processing functions to different brain areas and/or neural networks
Vào thế kỷ thứ 18 tại Âu Châu, luật bắt buộc các sản phụ phải đi làm việc ngay khi họ vừa mới sanh xong. Sự kiện nầy khiến một vài loại hormones cá biệt không kịp xuất hiện ra để giúp vào việc xây dựng tình cảm gắn bó giữa mẹ và con.
Một khảo cứu thực hiện tại Paris vào năm 1850 cho biết, nếu để người mẹ cho con bú trong vòng 18 ngày liên tục thì vấn đề bỏ con sẽ giảm đi được 10%.
Nếu nói rằng tất cả phụ nữ đều có bản năng mẫu tử một cách bẩm sinh, thì như vậy tại sao có nhiều bà mẹ lại bỏ phế con cái hay hành hạ chúng hoặc đem con cho cô nhi viện và thậm chí có khi còn đem bán con mình cho người khác (?).
Lại nữa, cũng có những người mẹ không có lương tâm hay vô cùng tàn ác và nhẫn tâm giết chết con mình sanh ra, như trường hợp đã xảy ra vào năm 2010 tại Thành phố Villers au Tertre bên Pháp: Một bà mẹ trong nhiều năm liền đã bóp mũi giết chết 8 đứa con mới sanh ra. Bà thú nhận với cảnh sát là bà không thích có con thêm nữa. Bà đã có hai người con gái tuổi ngoài 20 rồi.
Chắc có lẽ bà ta bị bệnh tâm thần (?).
Rồi còn vấn đề tự nguyện phá thai rất thịnh hành khắp mọi nơi trên thế giới hoặc chỉ giữ lại thai con trai, v.v.
Có bà mẹ lại mướn người khác sanh con cho mình, và cũng có bà mẹ bắt con làm đỉ điếm hay đem gả bán để lấy tiền hoặc để lợi dụng con cái, vân vân... không phải là hiếm thấy trong cái xã hội xô bồ ngày nay.
Phải chăng không phải cứ hễ là phụ nữ thì mặc nhiên có bản năng mẫu tử (?).
Thật là khó hiểu!
Thú vật: tình mẫu tử hay hóa học?
Để sinh tồn cũng như để duy trì nòi giống, thú cái được trang bị một hệ thống (thị giác, khứu giác và thính giác) giúp nó nhận biết những thú con do nó đẻ ra.
Phải chăng đó là do tình mẫu tử hay đó chỉ là do những phản ứng hóa học?
Thú mẹ cần phải nhận biết con của nó để có thể săn sóc, nuôi dưỡng, cho bú và bảo vệ.
Ở thú cái, phản xạ làm mẹ được khơi mào nhờ vào tác động của một số hormones tiết ra trong lúc giao hợp, lúc thụ tinh, lúc đẻ trứng (rùa, chim…) hay lúc sinh sản (chó, mèo, heo, bò…) hoặc khi có sự hiện diện của thú mồ côi thuộc cùng một chủng loại với thú mẹ.
Ở các loài côn trùng sống thành xã hội cao như loài ong và gồm có ong chúa để đẻ, ong đực để gieo giống, ong chúa và ong thợ có bổn phận chăm lo cung cấp thức ăn để nuôi dưỡng cho cả tổ ong mà đặc biệt là các ong non hay ấu trùng (larves). Ong thợ chiếm đa số, đó là những ong cái nhưng không có khả năng sinh sản.
Nhờ vào các mùi đặc biệt có tên là phéromones xuất phát từ ong non nên các ong trưởng thành có thể xác định được vị trí, phái tính cũng như giai đoạn tăng trưởng của thế hệ ong non để nuôi dưỡng. Ong chúa cũng tiết ra mùi hương đặc biệt QMP (Queen mandibular pheromone) lúc đang bay để quyến rủ các ong đực xáp lại phối giống.
A brood pheromone identified in honeybee larvae has primer and releaser pheromone effects on adult bees
Bees are also well known for communicating through the use of pheromones. Another widely identified chemical signal in bees is the Queen Mandibular Pheromone (QMP). This pheromone ensures that the queen is the only reproductive female in the hive by compromising the reproductive systems of worker bees. It also provides an attractant signal to the drones.
Ở loài hữu nhũ, Phéromones là những tín hiệu hóa học được cảm nhận tại một bộ phận đặc biệt gọi là voméronasal trong mũi. Từ đó, các tín hiệu được truyền về những trung khu đặc biệt trong não bộ.
Ở người, phéromone hay là mùi hương đặc biệt tiết ra từ thân thể của đàn bà hay của đàn ông. Chính hương tình nầy có khả năng kích thích, và gợi hưng phấn ở người khác phái tính.
Ở ong non, thì sự tổng hợp phéromones được chỉ định bởi những di thể (genes) cá biệt của loài.
Bản năng ong thợ nhận biết ấu trùng ngay lập tức có thể được xem là một khả năng bẩm sinh.
La reconnaissance entre les ouvrières et les larves est ainsi immédiate et peut donc être qualifiée d’innée.
Ở loài bò, hormones cũng đóng một vai trò quan trọng trong hành vi làm mẹ của bò cái. Hormone oestradiol giúp co thắt âm hộ trong lúc đẻ.
Ở dê cái, sự kích thích âm hộ lúc đẻ kéo theo sự tiết ra hai loại hormones:
- noradrenaline, giúp dê mẹ ghi nhớ mùi dê con khi liếm;
- oxytocine, giúp tạo nên những dây liên lạc giữa mẹ con cũng như giúp vào việc cho con bú.
Mối dây liên lạc đặc biệt giữa thú mẹ và thú con được thiết lập rất nhanh chóng lúc thú mẹ vừa đẻ xong, vì vậy việc gởi thú mồ côi vào chung bầy để bú là một vấn đề rất ư là khó khăn.
Ở cừu, sau khi đẻ cừu cái biết nhận diện ngay những con nào là con của nó vừa mới đẻ ra để săn sóc và cho bú đồng thời cũng để loại bỏ ra những con khác bầy.
Khoa học gọi hiện tượng nầy là bonding, có được nhờ vào tác dụng của một vài loại hormones phối hợp với vài tín hiệu từ cừu con mà quan trọng nhất là mùi của nó.
Richard H. Porter et alDevelopmental Psychobiology
Thú cái mới đẻ, đang cho bú hoặc trong thời gian nuôi con đều có bản năng mẫu tử rất nổi bật.
Để bảo vệ con, chúng có khuynh hướng thường hay tấn công hoặc cắn những ai muốn xáp lại gần chuồng, vì vậy rất nguy hiểm.
Ở người có hiện tượng bỏ con, thì ở thú vật, hiện tượng bò ổ cũng có thể xảy ra tuy rằng rất hiếm.
Hiện tượng mèo cái cắn chết con, ăn thịt con cũng đôi khi thấy xảy ra.
Có một số giả thuyết như: có thể là một bản năng tự vệ vì mèo cảm thấy bị đe dọa, lo âu vì mèo con có mùi lạ khác thường (bị chúng ta sờ mó vào), hay vì có những mèo con ốm yếu bệnh hoạn nên mèo mẹ cần phải cắn chúng chết.
Kết luận
Một lần nữa, mùa Vu Lan lại về...
Một bông hồng trắng cho những ai không còn Mẹ!
Tình mẫu tử có hay không? Thụ đắc hay bẩm sinh?
Thì tùy theo cái nhìn khoa học, tùy theo tôn giáo, tùy theo nền văn hóa và cũng tùy theo nhãn quan của mỗi người. Ai hiểu sao cũng được!
Riêng Phật Giáo và văn hóa Đông Phương, bản năng mẫu tử là một đức tánh bẩm sinh vô cùng thiêng liêng và cao quý của hầu hết các bà mẹ Việt Nam.
Nhọc nhằn cưu mang, chịu đựng cực khổ, nuôi dưỡng và dạy dỗ những đứa con cho đến ngày chúng khôn lớn mà lòng không mong đợi sự đền ơn báo đáp.
Hy sinh, chịu đựng, lúc nào cũng muốn che chở cũng như muốn tạo mọi sự dễ dàng, không muốn làm khổ hay tạo thêm stress cho con. Chỉ im lặng khi nghe những lời nói hay thản nhiên trước những cử chỉ có khi không phải đạo của những đứa con mình mà không một lời trách móc, không gây sóng gió dỗi hờn.
Tất cả cũng chỉ mong chúng có được sự bình an trong tâm hồn và hạnh phúc trong cuộc sống vốn đã có ít nhiều lo toan căng thẳng.
Sự bình an và hạnh phúc của con cũng chính là sự bình an và hạnh phúc của mẹ vậy!
Nhà văn Đào Văn Bình đã viết trong bài “Hạnh nguyện lắng nghe”, đăng trong trang mạng Thư Viện Hoa Sen như sau:
“…Mẹ Hiền Quan Âm không tạo ra dông bão, lụt lội, động đất, cuồng phong, bệnh dịch, chiến tranh, chết chóc để loài người sợ hãi mà van vái cầu xin. Hình ảnh đẹp của Ngài Quán Thế Âm Bồ Tát có thể tìm thấy ngay trong cuộc sống này ở nơi các bà mẹ hiền thương con vô bờ bến, không bao giờ giận hờn con, không bao giờ làm khổ con mà chỉ biết lo cho con…”.
Tham khảo:
-Myriam Rebeyrotte. Reflexiences. La relation mère- petit est elle innée ou acquise
-Chez l’animal: amour maternel ou chimie?
-Le Nouvel observateur. L’instinct maternel existe-t-il?
-Is maternal instinct really instinct?
Montreal, July 25, 2011
