Khi con cái khôn lớn, cha mẹ muốn chọn cho con người hôn phối làm thế nào để con cái có hạnh phúc về sau. Có lẽ đó là ý niệm trước nhất của họ. Nhưng hạnh phúc đó như thế nào? Đó là câu hỏi lớn với nhiều tiêu chuẩn chọn lựa trong hôn nhơn thời ấy. Có lẽ những tiêu chuẩn đó làm nảy sinh ra việc ngăn cấm con cái yêu đương trước khi thành vợ chồng. Từ những yêu cầu khắt khe đó, trai gái lớn lên sẽ không có tình yêu trước hôn nhân?

Nói về nhớ người yêu, ca dao còn nhiều câu như sau:

* Hàn Hủ đời Đường (Trung Hoa) có người vợ tên là Liễu Thị. Ông đi làm quan xa để vợ ở lại tại phố Chương Đài, kinh thành Trường An. Viết thư, cho vợ: “Chương Đài liễu. Tích nhật thanh thanh kim tại phủ. Giả ưng phan chiết tha nhân thủ.” (Cây liễu Chương Đài xanh xanh ngày xưa nay còn không hay có kẻ khác bẻ mất rồi). Giặc Phiên chiếm Trường An bắt mất Liễu Thi. Tướng Hứa Tuấn bắt lại được, nhà vua bèn trao về lại cho Hàn Hủ.

*Tiếng địa phương Trị Thiên: diều = nhiều. Cộ = cũ. Còn lưa = Còn lại. Thác = chết (tiếng Việt cổ). Tê = kia.

* Cầu Trường Tiền hay Tràng Tiền ở Huế, kinh đô đời Nguyễn, nối hai bờ sông Hương. Cầu nối liền hai bờ để hai người yêu đến với nhau. Nhưng một người qua không kịp cầu, có nghĩa là người kia đã kết hôn (cưới vợ hay lấy chồng). Yêu nhau mà không lấy được nhau chỉ làm cho thêm buồn lòng.

Đây là lời người con gái muốn tỏ tình cùng con trai:

Lời người con trai trêu ghẹo và muốn tỏ tình cùng cô gái:

* “Toóc” hay rạ, phần dưới của cây lúa sau khi đã gặt (phần trên của cây lúa, có bông, gọi là rơm), dùng thay củi hay đốt để làm phân. Hết mùa gặt, “toóc” rơm ngoài đồng đã khô, lúc đó, “bạn” (người yêu) về quê (sau khi gặt thuê), không còn gặp nhau được nữa.

thường và gia đình quan to?!

chồng “xấu trai”: “Củi tre dễ nấu, chồng xấu dễ sai.”

Trong truyện “Bích câu kỳ ngộ” (Tú Uyên -Giáng Kiều) có một yếu tố quan trọng khác thường thấy trong tình yêu của người Việt Nam. Đó là: “Trai tài. Gái sắc”. Tú Uyên học giỏi, có nghĩa là văn hay chữ tốt, Giáng Kiều là nàng tiên, -không có nàng tiên xấu bao giờ. Hai người yêu nhau trước khi thành hôn.

Tài, ngoài nghĩa văn hay chữ tốt còn có nghĩa là người chỉ huy. Người con gái ngoài cái đẹp còn phải buôn bán giỏi (Một yếu tố khác trong công-dung-ngôn-hạnh). Chẳng hạn “Trai khôn tìm vợ chợ đông, Gái khôn tìm chồng giữa đám ba quân.”

Truyện Từ Thức lại cho thấy một tiêu chuẩn khác nữa trong tình yêu: Tính hào hiệp của người đàn ông. Từ Thức cầm áo lấy tiền để chuộc nàng tiên khỏi bị bắt tội vì làm gãy cành hoa. Nàng tiên trong truyện “cảm” Từ Thức, trước hết không phải vì Từ Thức đẹp trai. Trong truyện không mô tả Từ Thức đẹp hay không đẹp. Cũng không phải vì Từ Thức học giỏi và làm quan. Hai người gặp nhau rất tình cờ, không ai biết quá khứ của ai. Nàng yêu chàng vì chàng có lòng cao thượng, hào hoa. Ngay khi ấy, có thể Từ Thức thấy nàng đẹp nhưng chưa yêu. Chàng từ quan trở về quê cũ không phải vì người chàng yêu mà vì chàng chán cảnh quan trường. Chàng đi “ngao du sơn thủy” không phải để tìm nàng mà vì chàng thấm nhuần đạo Tiên (Lão). Chàng gặp lại nàng là do sự sắp xếp của tiên mẫu, của Trời. Nếu chàng yêu thắm thiết nàng, có lẽ Từ Thức sẽ không xin vợ trở về dương thế. Sự kiện nầy làm cho mối tình hai người tan vỡ. Từ Thức không bao giờ gặp lại vợ nữa.

    Chủ nghĩa cá nhân không phát triển mạnh trong xã hội Việt Nam. Yêu đương là điều tự nhiên của trai gái, nhưng mục đích cuối cùng của nó là hôn nhân. Vì vậy, họ yêu nhau không phải chỉ để yêu chơi, một trò chơi mà rất tôn trọng mối tình của họ.

Do đó, trong tình yêu, người Việt Nam rất hay thề bồi. Ý nghĩa lời thề là giữ trọn lòng chung thủy, không quên nhau, không bỏ nhau, v.v... Nơi họ thường đến thề thường là nơi thờ phượng linh thiêng, chẳng hạn như ở đình làng là nơi thờ thành hoàng, người lập ra làng ấy, cây đa bên đình hay ở đầu làng, ở đền chùa miếu mạo hay chỉ vào vầng trăng mà thề như trong truyện Kiều. Có khi những lời thề đó rất độc, đem tính mạng và danh dự để bảo đảm cho lời thề của mình. Từ ý nghĩa đó, mỗi người chỉ có một nhân tình mà thôi.

Ca dao có câu:

Không phải là không có sự phân biệt trong tình yêu của người Việt Nam. Khi người con gái đi lấy chồng, họ thuộc về gia đình chồng, không còn thuộc gia đình họ nữa. Lâu lâu, người con gái mới về thăm lại cha mẹ mình còn thường thì bận bịu lo công việc nhà chồng.

Đặc biệt khi có con cái thì họ chẳng có thì giờ để về thăm cha mẹ nữa. Lấy chồng người cùng làng, hay gần làng còn có dịp lui tới. Lấy chồng xa, việc đi lại khó khăn, việc thăm viếng cha mẹ càng khó khăn.

Câu ca dao sau đây bảy tỏ lòng trông ngóng, chờ mong của một người vợ lấy chồng ở xa:

Tục ngữ có câu “Nồi nào úp vung nấy” có nghĩa là cần có sự đồng nhất giữa hai vật, hai người, sự hài hòa, hòa hợp giữa hai bên. Trong ý nghĩa của câu ca dao trên thì người Bắc nên lấy chồng miền Bắc hay người Nam lấy chồng người Nam. Vô Quảng không hẳn chỉ là tỉnh Quảng Nam ngày nay. Trong thời Trịnh Nguyễn phân tranh, xứ Nam tức là đạo Quảng Nam, là đằng Trong, là từ sông Gianh trở vào. Ngày xưa, phương tiện di chuyển rất khó khăn, nên việc đi lại hai miền thường gặp nhiều cách trở, khi người con gái lấy chồng xa xứ là một điều rất trở ngại khi nàng muốn về thăm cha mẹ ruột của nàng. Nếu gần cha mẹ ruột để phụng dưỡng thì phải xa chồng làm cho hai vợ chồng nhiều khi phải sống xa nhau.

Điều cấm kỵ thứ hai là kết hôn với những người làm nghề ca xướng. Tục ngữ có câu “Xướng ca vô loại.” Trong truyện Nguyễn Kỳ và người ca nữ, cuối cùng hai người không lấy được nhau cũng bởi lý do nầy.

Nhìn chung, Việt Nam là một xã hội tôn trọng luân lý, có khi vì ảnh hưởng Nho giáo, nhất là Tống Nho, nên có nghiêm khắc trong vấn đề quan hệ nam nữ, nhưng cũng không quá khắt khe đến độ có thể triệt tiêu tình cảm của con người, nhất là tình yêu trai gái là tình yêu tự nhiên trong cuộc sống của con người và sự tồn tại của nhân loại.

Trong viễn tượng đó, trong con người Việt Nam, nhất là ở nông thôn, tình yêu lứa đôi nảy nở rất tự nhiên, trong sáng và chung thủy, không thiên về vật dục như trong xã hội Âu Mỹ. Tình yêu của họ có mục đích rõ rệt là nhằm tiến tới hôn nhân và xây đắp tương lai, thiên về trách nhiệm đối với gia đình và xã hội.

Tuy nhiên, qua việc Âu hóa và trải qua sự biến đổi không ngừng của hoàn cảnh xã hội kéo theo sự biến thái nề nếp sống trong gia đình dù thế nào đi nữa thì tình yêu tự nhiên của lứa đôi trai gái mà tạo hóa ban cho vẫn mãi mãi trường tồn, cho dù mục đích hướng thượng đó ngày nay trong xã hội Việt Nam đã bị phôi pha đi rất nhiều. Đó là một điều đáng tiếc trong lòng mọi người lắm vậy.